Een doorsnede van de Verlichting
[Signalering] Het jaar 1759 van Paul Frentrop is een boek met een januskop. In het ene gezicht toont de auteur zich als een liefhebber van de Verlichting, waarvan hij met het tamelijk willekeurig gekozen jaar 1759 als kapstok een dwarsdoorsnede wil geven. Hij wisselt verhaaltjes over bekende verlichtingsfiguren – Voltaire publiceerde in 1759 zijn Candide, Josiah Wedgwood begon zijn porseleinfabriek – af met amusante hoofdstukjes over kometen, pokken, automatons en aardappels. De auteur heeft een vaardige pen en laat de schijnbaar losstaande verhaallijnen soms subtiel samenkomen. Hij heeft zijn verhaaltjes geknipt en geplakt uit andere boeken die niet in noten verantwoord worden, maar het boek heeft geen wetenschappelijke pretenties, dus wat geeft het?
Het jaar 1759 heeft echter ook een ander gezicht, dat zich vooral tegen het einde laat kennen. Hier wordt de superioriteit van een westerse beschaving uitgeroepen die in de Verlichting zou zijn ontstaan, “terwijl de rest van de wereld ‘primitief’ bleef”, en laakt de auteur het gebrek aan trots op idealen die “ten tijde van de Verlichting in het westen [werden] bevochten”. Voor skepsis ten aanzien van zulke zwart-witsjablonen om de wereld te bevatten, een andere lering die uit de Verlichting kan worden getrokken, blijkt Frentrop minder ontvankelijk.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
