De basis van Biesta
[Recensie] De ideeën van Gert Biesta zijn vooral bekend geworden door zijn boeken Goed onderwijs en de cultuur van het meten (2012) en Het prachtige risico van onderwijs (2015). Maar eerder al, in 2006, publiceerde hij Beyond Learning.
Dit boek zou je zijn oerboek kunnen noemen, waarin al zijn ideeën en concepten in de kiem al aanwezig zijn. Voor wie wil kennismaken met de basis van Biesta is er nu van zijn eigen hand een Nederlandse vertaling beschikbaar: Het leren voorbij.
Centrale thema is de samenhang tussen de twee onderwijsdoelen socialisatie en persoonsvorming. Zijn eerste hoofdstuk is gewijd aan een van zijn stokpaardjes, namelijk taal en hoe de woorden ons doen, denken en laten bepalen. Zijn diagnose is dat de taal van opvoeding en onderwijs steeds meer vervangen is door de taal van het leren, waarbij onderwijs steeds meer onderdeel wordt van het neoliberale marktdenken en verwordt tot instrumentalisme. Leren is te vaak het reproduceren van vaste kennis in plaats van kunnen reageren op wat onbekend en anders is. We moeten voorbij dat instrumentele leren komen, een gedachte die hij in de overige hoofdstukken verder uitwerkt.
De opdracht van onderwijs ligt niet louter in het klaarstomen van leerlingen voor de samenleving of, zoals Biesta het formuleert, het invoegen van ‘nieuwkomers’ in de maatschappelijke orde, maar ook en vooral in het ondersteunen van leerlingen bij het vinden van eigen antwoorden op waar zij staan en hoe ze zich tot de wereld en de ander verhouden. Dat geeft leraren de paradoxale opdracht om zowel die orde te onderwijzen als ongedaan te maken, maar zo leveren ze wel een bijdrage aan een democratische samenleving van pluraliteit en verschil.
Biesta toont zich kritisch over iets als burgerschapsonderwijs – dat gaat te veel uit van de klaarstoomgedachte en dat geldt naar zijn smaak zelfs voor democratische scholen. “De vraag is niet hoe scholen democratische burgers kunnen produceren, maar: wat voor scholen hebben we nodig, zodat kinderen en jongeren kunnen handelen?”
Biesta’s boek is geen hapklare, snel wegleesbare brok. Zijn betoog is filosofisch – de Derrida’s, Bauers en Arendten vliegen je om de oren – en vliedt vaak van de werkvloer van alledag weg. Maar hij neemt de lezer, als een goed onderwijzer, wel mee in zijn denklijnen. Daarmee zet het boek aan tot even pas op de plaats maken en nadenken over waar we met zijn allen ook alweer mee bezig zijn.
—
Eerder verschenen op Didactief
