Doemdenken in het interbellum
[Recensie] Het leven gaat verder is de debuutroman van Hans Keilson en verscheen oorspronkelijk in 1933. Het was de laatste ‘joodse’ roman die door een Duitse uitgeverij gepubliceerd werd alvorens de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Nadien werd het boek verboden. Maar nu lijkt Keilsons werk aan een heropleving toe te zijn: The Guardian noemde schrijver, die in 2011 op 101-jarige leeftijd overleed, zelfs ‘a genius’. En inderdaad: wat we gelezen hebben, kan dat alleen maar bevestigen.
Het verhaal speelt zich af tijdens het interbellum in Duitsland en geeft de penibele economische situatie weer van die tijd. Albrecht Seldersen moet toezien hoe zijn ouders de financiële last van hun kledingszaak amper kunnen dragen. De bevreemdende beginsituatie, namelijk wanneer het gezin moet verhuizen naar een kleiner huurpand, kondigt de noodlottige wendingen van het verhaal al aan. Vader Seldersen wordt voortdurend gekweld door zwarte gedachten over zijn boekhouding en zijn schulden. Dit aanhoudende doemdenken houdt de lezer onverminderd in de ban en zorgt ervoor dat Seldersens onrust op een aangrijpende manier weergegeven wordt. De economische onzekerheid is helaas een kenmerk van die tijd: arbeiders worden ontslagen, kleine zelfstandigen schieten zich een kogel door het hoofd en ook de grotere bedrijven gaan overkop. De Eerste Wereldoorlog heeft duidelijk zijn sporen nagelaten.
Albrecht weet niet goed hoe hij met de benarde positie van zijn ouders moet omgaan en zoekt zijn toevlucht bij zijn schoolvriend Fritz. Maar Fritz gaat zich ook steeds meer gedragen als een slachtoffer van zijn tijd: hij stopt met school en wil weg uit het kleine provinciedorpje. Maar elders zijn de omstandigheden niet beter, en Fritz moet vaak met hangende pootjes terugkeren naar zijn geboorteplaats. Wanneer Albrecht gaat studeren in Berlijn, kan ook hij de financiële problemen niet achterlaten. Hij slaagt erin om zichzelf te onderhouden door bijlessen te geven en muziek te spelen. Op die manier heeft hij echter bijna geen tijd meer over om zich met zijn studies bezig te houden. Het gevolg is dat iedereen het gevoel heeft een zinloos bestaan te leiden in een maatschappij zonder hoop.
De vorm van de roman ondersteunt de inhoud. Het constante gepieker over schulden wordt weergegeven in één teug, zonder rustpauzes. Het boek is niet onderverdeeld in aparte hoofdstukjes. Alles is een geheel, een orkest waarin de verschillende stemmen van de personages haast tegelijk te horen zijn. Dat zorgt ervoor dat deze roman een indringende ervaring is voor de lezer, die meegesleurd wordt in een maalstroom van gedachten. Het leven gaat verder geeft perfect de tijdsgeest weer van een onrusige periode uit de geschiedenis. Keilson maakt van zijn personages mensen van vlees en bloed, en beschrijft op een accurate manier hun angsten en gevoelens. We krijgen daardoor een beeld van hun psychologische onderwereld, van hun geestelijk verzet tegen het noodlot. Toch blijven er hier en daar ook ‘lege plekken’ over, die de lezer zelf kan invullen. Kortom, een zeer boeiende en gevoelige roman waarover zeker nog gesproken zal worden.
—
Eerder verschenen op Cutting Edge
