De weg naar nu loopt via het midden
[Recensie] De catalogus die bij de Boeddha-expositie in de Amsterdamse Nieuwe Kerk verscheen noemt de organisatie zelf een “bookazine”. Het is dan ook een publicatie tussen een boek en een magazine in. Die middenweg bewandelen zowel expositie als catalogus.
Geen politiek, geen religie, geen bekeringsdrift, alleen het levensverhaal van Boeddha en hoe dat in de cultuur van India, China, Indonesië en Thailand vorm kreeg. Met het boek bij de expositie stap je smaakvol het Boeddhisme binnen.
Een godsdienst zonder hel en verdoemenis, zonder schuldgevoel over een – voor ons welzijn – gruwelijk gekruisigde jongeman in lendendoek, die je steeds altijd en overal moet zien.
Nee, dan de rustgevende uitstraling van een in zichzelf gekeerde, dromerige Aziaat met een vriendelijk gezicht. Een filosofie waarvoor je niet de filosofieën ervoor bestudeerd hoeft te hebben. Een levenshouding die het haastige en oppervlakkige van de Westerse mediacratie pareert – door levensvragen in de natuur beantwoord te vinden. Een wijze leider die glimlachend en kwikzilverig stelling neemt en toch weer niet. Een levenswijze waar je ook nog gezonde lichaamsoefeningen bij kunt doen. Yoga! Met meer respect voor de natuur leert leven. Zijn dat de pluspunten van het Boeddhisme voor ons Westerlingen? Verklaart dat Boeddha in de tuincentra? Valt zijn aanwezigheid in onze gecultiveerde natuur – in de weekaanbieding – te verklaren uit het feit dat Siddharta, later Boeddha, geboren werd onder een boom, daar mediteerde en uiteindelijk ook daaronder zou sterven?
Boeddha zelf wilde niet als beeltenis aanbeden worden. Hij adviseerde zijn volgelingen hem in de natuur te eren. Zijn vele gedaantes als bodhissattva, een naar geestelijke verlichting zoekend, menselijk wezen met goddelijke trekjes, zorgden er echter voor dat Boeddha een dankbaar object binnen de Aziatische kunst werd.
BN-Boeddhisten
De door de Dalai Lama geopende expositie in de Nieuwe Kerk vervlecht het religieuze aspect in een biografisch verhaal dat de kunstobjecten iconografisch uitlegt. Net als bij de Islamitische kunst-expositie in het Gemeentemuseum Den Haag spelen ook beoefenaars van de godsdienst een rol. Zo lezen we lifestyle interviews met BN’ers: VVD-politica en zwemster Erica Terpstra, bokser Lucia Rijker en cabaretière Karin Bloemen over hun ondogmatische omgang met het Boeddhisme. Het zijn getuigenissen die mild stemmen.
Voor Siebe Tettero die de tentoonstelling ontwierp gaat het Boeddhisme verder, wat hem – uniek – ook tot curator en samensteller maakte. Ervaren museumbezoekers zullen veel beelden uit het Aziatisch Paviljoen van het Rijksmuseum of Rotterdams Wereldmuseum kennen. Daar zijn ze meestal wel vitrineloos geëxposeerd. Veel zijn permanente bruiklenen van de nu 100 jarige Koninklijke Vereniging van Vrienden van Aziatische Kunst. Ook zonder dat sprake is van een tsunami van een niet-westerse geloofsovertuiging koestert Nederland dus al geruime tijd Boeddha: als cultuurobject. Verstandig dat zowel boek als expositie iedere politieke discussie (China, Tibet) mijdt en de religie als mooi sprookje inzet om taferelen, types en de houdingen (van de handen en vingers) te duiden. Matthijs Schouten, gefotografeerd onder een boom, gaat het diepst in op het Boeddhisme als moderne levensvisie.
Het bos en de bomen
Een bosje met tot bomen gereconstrueerde stronken, die de Chinese politieke kunstenaar Ai Weiwei maakte, heeft een andere betekenis (protest tegen bomen kappen voor ongebreidelde economische expansie in China) dan waarvoor hij hier is ingezet.
Als aandachttrekker opent Ai’s kale bos met Kohei Nawa’s met glasbolletjes versierde, opgezette hert de expositie. Het ensemble vormt een mooie scène waarin het Siddharta wordingsverhaal past.
Oranje banen dompelen de verdere kabinet-achtige opstellingen in een warm licht. Door de kerk heen vinden we verder installaties met andere actuele kunst. De concepten ervan passen binnen het Westers boeddhisme, maar echt vanzelfsprekend is dat niet. Het boek legt alles goed uit. Zo blijken er achter de aardehoopjes van Yoko Ono, al decennia terug als conceptkunstenaar, een dieper liggend verhaal te steken.
Tentoonstellingsmaker/curator Otterlo vindt het – immers oordeelmijdend Boeddhist – niet erg als bezoekers het hedendaagse deel niet waarderen. Ze mogen er mee doen wat ze willen.
De Dalai Lama benadrukt in een verklaring dat we beter niet kunnen praten omdat we zullen herhalen wat we toch al weten. Beter is het om te luisteren, want dan zou je wel iets nieuws kunnen leren. Mooi gezegd, maar ondertussen: toegepast op expositie en boek is het dus wijselijk daarover niets te beweren. Want dan geef je daarmee toch weer een mening en daarvan lopen de sociale media tegenwoordig over. Dat is ook weer zo.
Laten we het erop houden dat het bookazine in al zijn geschakeerdheid deurtjes openzet naar de kennismaking of verdieping naar het Boeddhisme – zonder enige opdringerigheid. Herken jezelf in een beeld, bijvoorbeeld de 13e eeuwse houten Bodisattva. Losjes gezeten zou hij naar de weerspiegeling van de maan in de rivier zitten kijken. Of (her)lees de prachtige sprookjesachtige roman Siddharta die Hermann Hesse in 1923 schreef en die Amerikaanse hippies veertig jaar later weer gingen koesteren. Is het inmiddels een halve eeuw verder weer tijd voor een incarnatie?
En Siddharta sprak: “Van een steen kan ik houden en ook van een boom […] Het zijn tastbare zaken en van wat tastbaar is kan men houden. Maar van woorden niet.” Heb je dat weer.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
Tentoonstelling: 16 september 2018 t/m 3 februari 2019. Bekijk het filmpje van de voorbezichtiging:
