Aan de grond in Parijs anno 2016
[Recensie] Confucius wist het al: “Ieder mens heeft twee levens. Het tweede begint wanneer je beseft dat je maar één leven hebt.” Ook bij Vernon Subutex, de vijftigjarige hoofdpersoon van de nieuwe roman van Virginie Despentes, breekt dat besef door. Na bijna vijfentwintig jaar heeft hij zijn winkeltje in rock&roll-platen, -cd’s en -parafernalia moeten sluiten. Zijn handelswaar is niet meer van deze tijd, net als hijzelf: “Het leven bestaat vaak uit twee wedstrijdhelften: in de eerste helft strooit het je zand in de ogen en laat het je denken dat alles loopt, maar in de tweede helft, als het merkt dat je ontspannen en weerloos bent, deugt er opeens niets meer en krijg je klappen.”
Virginie Despentes loopt zelf ook tegen de vijftig. Maar in het beschrijven van die klappen was ze al heel vroeg, in haar overrompelende debuut Baise-moi uit 1992, een virtuoos. Geen wonder: niet veel schrijvers kennen de onder- en zijkanten van de samenleving van zo nabij als zij: ze werd op haar vijftiende opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, zwierf door Frankrijk, werd veelvuldig aangehouden door de politie, was kraakster, prostituée, jarenlang aan de drank, werd verkracht op haar zeventiende – ze wijdde er in 2006 het zeer indringende, prachtig geschreven essay King Kong Théorie aan -, recenseerde pornofilms, en had relaties met mannen en vrouwen.
Die ervaringen hebben haar begrip gegeven voor verliezers, de mensen die op of voorbij de randen van de samenleving staan, en haar toegerust met een bijzondere vorm van mededogen dat tegelijkertijd genereus is en van elke sentimentaliteit gespeend, en dat de ruimte krijgt in een ontgoochelde ironie die met de jaren milder en treffender is geworden.
In elke nieuwe roman van de schrijfster neemt het aantal personages toe, en worden hun relaties subtieler beschreven. Het leven van Vernon (het eerste deel van een nog onvoltooide trilogie) is in die ontwikkeling tot nu toe het hoogtepunt. Na de gedwongen sluiting van zijn rock&roll-winkeltje is Vernon nog een aantal jaren geholpen door zijn oude maat Alexandre Bleach, een succesvolle zanger met wie hij ooit nog in een bandje had gespeeld. Maar nu is Alex dood aangetroffen in de badkuip van een hotelkamer, “een coproductie van champagne en medicijnen”, en daarmee is de geldstroom opgedroogd.
Nu hij de huur niet meer kan betalen, is Vernon dakloos. Noodgedwongen gaat hij op de dool door Parijs. Zijn zwerftocht langs bekenden en bekenden van bekenden die hem onderdak moeten verlenen of met geld helpen, levert een prachtige galerij van onderling losjes verbonden portretten op. Venijnige portretten vaak, van de ploertige zakenman Kiko; van Xavier, een al jaren niet meer succesvolle scenarioschrijver; van de inmiddels overleden pornoster Vodka Satana, om maar enkele te noemen.
Eén van de sterkste punten van Despentes’ schrijverschap is dat ze innerlijke tegenstrijdigheden van haar personages volstrekt geloofwaardig weet neer te zetten, zonder een toelichting te geven. Het portret van de beroepswerkloze Patrice, voormalig bassist van de Nazi Whores, die zijn vrouw Cécile sloeg tot dat zij hem de bons gaf en vertrok met hun beide kinderen, is vooral zo sterk omdat er geen oordeel over ’s mans handelen wordt gegeven. “De eerste klap die hij Cécile gaf, was toen ze tien maanden bij elkaar waren en hij zeker wist dat hij eindelijk de ware, de vrouw die bij hem paste, gevonden had. (…) Mensen die nooit slaande ruzie hebben, weten niet hoe dat gaat. Het is een dier dat zich in je binnenste schuilhoudt, het is sneller dan het verstand. (…) Je kunt net zo goed aan een vulkaan vragen even te wachten met het uitspuwen van lava… (…) Zolang het wijf niet bang genoeg is, mept de vent. Ze moet laten zien dat ze zich volledig overgeeft om het geweld te laten stoppen. Meteen na de woede-uitbarsting voelde hij zich leeg. Hij keek naar zijn vrouw, die in elkaar gedoken in een hoek zat, het liefst had hij ongedaan gemaakt wat er zojuist gebeurd was.”
Zo meeslepend zijn al die mensen en hun levensgeschiedenissen beschreven, dat je als lezer totaal vergeet dat het plot, rond een aantal video-rushes met persoonlijke bekentenissen van Alex Bleach, er wat bekaaid afkomt. Vernon, in wiens handen deze beelden zijn beland, zou ze graag te gelde maken. Het vervelende is dat hij ze heeft achtergelaten bij een vriendin die hij voorlopig niet meer onder ogen kan komen. En dat net nu verschillende mensen uit de filmwereld hun belangstelling tonen. Het vervolg staat te lezen in Deel 2, waarvan de vertaling hopelijk niet te lang op zich laat wachten. Want Despentes lezen is altijd een groot genoegen. Door haar scherpe blik op de maatschappij, op het verlies aan geborgenheid in het persoonlijk leven, de verdovende rol van geld en roem, en op wat dit alles doet met de verliezers, en door haar rake taal is Virginie Despentes één van de belangrijkste Franse schrijvers van dit moment
—
Eerder verschenen in Trouw
