“Gisteren heeft mama me geslagen”
[Recensie] Ouders die één van hun eigen kinderen mishandelen tot de dood erop volgt – iets gruwelijkers en tegennatuurlijkers is amper voorstelbaar, zelfs al weten we dat het regelmatig voorkomt. De Franse schrijver Alexandre Seurat (1979), docent aan de universiteit van Angers, las in de krant over een rechtszaak tegen zulke ouders en besloot er zijn debuutroman aan te wijden.
Maar hoe schrijf je over zo’n hartverscheurende gebeurtenis? Is het mogelijk je in te leven in de gedachtewereld van mensen die zo’n monsterlijke daad begaan? Seurat heeft ervoor gekozen een aantal zijdelings betrokken personages aan het woord te laten. Via de stemmen van de grootmoeder, de tante, leerkrachten, diverse schoolhoofden, de schoolarts, de politiearts en nog enkele anderen is de lezer, op afstand, getuige van de hellevaart van het meisje Diana, vernoemd naar een prinses met wie het ook al niet goed afliep. Seurats boek is een onderzoek naar de redenen waarom al die goedwillende mensen rond Diana niet doortastend genoeg waren om de tragische dood van een achtjarig schoolmeisje te kunnen voorkomen.
Van deze personages benadert de grootmoeder de kern van het probleem misschien nog het best. Zij legt, achteraf, de vinger op de aarzelingen, de onzekerheden die haar ervan hebben weerhouden tussenbeide te komen, en zo misschien het leven van de kopschuwe Diana te redden: “Bij mij in de woonkamer, midden in een spelletje, had ze heel plotseling, zonder enige waarschuwing, gezegd: Gisteren heeft mama me geslagen. Ze had opgekeken, ze keek me recht aan. Ik keek haar ook aan, ik aarzelde even of ik zou vragen wat er was gebeurd, maar een stemmetje zei: Bemoei je niet met je dochters leven. Ik wist dat mijn dochter haar geduld kon verliezen, ik keek Diana aan en ik dacht: Niet dramatisch doen, dan kom je overhoop te liggen met je dochter, en als je overhoop ligt met je dochter… En ik dacht: Wat kan ik doen, mijn dochter luistert toch niet naar me, en dat eindeloze moment duurde misschien niet langer dan een halve seconde, en ik zei tegen Diana: Weet je, ik denk dat je mama soms moe is. Diana gaf geen antwoord, ze leek ons niet te horen, ze speelde weer verder, ze heeft het er niet meer over gehad.”
Twee belangrijke stemmen ontbreken in het koor dat de schrijver ten tonele voert: die van de ouders. We wezen al op het probleem: wie zou zich in hun gedachteleven kunnen verplaatsen?
Hun gedrag zoals wij dat door de verhalen van getuigen uit de tweede hand leren kennen, is van meet af aan onrijp en onhandig. De vader laat de moeder nog voor de geboorte van de dochter in de steek. De moeder besluit daarom Diana af te staan, en vertelt dat haar dochter dood geboren is. Maar wanneer de vader bij haar terugkeert en zijn dochter erkent, wordt Diana met terugwerkende kracht alsnog geboren verklaard.
Gaandeweg wordt daarna het gedrag van de ouders diabolischer, en verdwijnt de onbeholpenheid. De lezer ervaart een toenemende beklemming. Diana’s verwondingen worden toegeschreven aan haar onhandigheid. Wanneer de ouders op school verantwoording moeten afleggen, laten zij de familie een doordacht, goed voorbereid toneelstukje opvoeren. Dreigt het net zich te sluiten, dan blijkt het gezin opeens, nog net op tijd, verhuisd. Toch kun je niet zeggen dat het jonge stel volstrekt niet opgewassen is tegen het ouderschap: de overige kinderen krijgen een behoorlijke opvoeding. De keus om nu juist Diana te mishandelen blijft raadselachtig. Seurat suggereert dat er psychische krachten werkzaam waren die de wil van de ouders overtroffen, dat het niet uitgesloten is dat zij het kwellen van hun kind als een noodlottige plicht hebben ervaren. De kracht van Seurats boek is dat dit raadsel intact blijft.
Een vraag die zich, aan het eind van Seurats roman, die veel schrijnende vragen opwerpt over verantwoordelijkheid en betrokkenheid, met bijzondere kracht aan de lezer opdringt: hoe moet het, na de noodlottige afloop, verder met het leven van de andere kinderen van dit stel?
—
Eerder verschenen in Trouw
