"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het ontsterven

Dinsdag, 23 februari, 2021

Geschreven door: Anne Boyer
Artikel door: Evert van der Veen

Een eigenzinnig verhaal over kanker

[Recensie] Anne Boyer is essayist en dichter en docent schrijven aan een instituut voor kunst in Kansas. The New York Times waardeerde Het ontsterven als één van de beste boeken van het jaar en vorig jaar won ze de Pullitzer prijs.

In 2014 krijgt Anne borstkanker en naar aanleiding van die ingrijpende gebeurtenis is dit boek ontstaan. Het is geen gebruikelijk ego-document zoals we die wel vaker tegenkomen van mensen die iets hebben meegemaakt in hun leven en daar vervolgens verslag van doen. Dit boek is meer beschouwend en Anne Boyer maakt daarbij ook vaak gebruik van haar literaire kennis en refereert aan tal van boeken die haar iets hebben te zeggen. Haar eigen boek Het ontsterven draait niet zozeer om haarzelf, haar ervaringen en gevoelens maar plaatst haar ziekteproces in een breder historisch en cultureel kader.

Het vaak wat eigen(zinnige) karakter – want Anne heeft een geheel eigen kijk op de dingen – geeft dit boek z’n charme dat mensen die juist iets meer zoeken dan een verslag van persoonlijke ervaringen zal aanspreken. Voor anderen is het wellicht iets minder toegankelijk en biedt het af en toe misschien iets teveel filosoferende gedachten en literaire uitstapjes.

Anne heeft een geheel eigen benadering van haar ziekteproces. Zo schrijft zij bijvoorbeeld:

Boekenkrant

“Mijn vrees gold niet kanker zelf, waarover ik op dat moment amper iets wist. Mijn vrees gold een zoekmachine. Ik was bang wat Google zou spuien als ik ‘knobbeltje in borst’ intikte, bang voor de ziektecultuur zoals die in blogs en discussiefora circuleert, bang voor hoe mensen ineens worden gezien als patiënten met handvatten en gebruiksaanwijzingen, pijnen, neologismen en bemoedigende woorden”, (p.32–33).

Anne Boyer maakt op haar eigen wijze de impact van kanker duidelijk. Daarna “… is heel weinig ooit nog wat het was”, (p.40). Zij doet daar niet sentimeel over, komt vrij nuchter over in haar overpeinzingen maar analyseert wel scherp wat kanker met een mens kan doen. Door alle gedachten heen wordt steeds weer duidelijk: “we zien eruit als mensen met kanker”, (p.55). Alles wat voorheen gewoon en vaak vanzelfsprekend was, wordt voorgoed anders. Er hangt een schaduw van onzekerheid overheen, soms ook de dreiging van de onherroepelijk naderende dood waar een mens met kanker bang voor is.

Anne beschrijft dit proces en doet dat op haar eigen, unieke wijze maar wat ze zegt over het proces van behandeling zal voor velen toch wel herkenbaar zijn. Een mens verliest zijn onbevangenheid, wordt een mens met kanker en dat is een ingrijpend verschil: “een patiënt bestaand uit informatie”, (p.61). Krachtig zijn de woorden op pagina 77 waarin Anne uitlegt dat kanker alle dimensies van je mens zijn treft.

Tussen de bedrijven door biedt Het ontsterven ook tal van historische achtergronden over kanker en laat Anne haar originele visie op het leven en de kunst horen. Haar gedachten kunnen soms wel wat confronterend overkomen omdat zij uitspreekt wat een ander hooguit durft te denken. Een voorbeeld daarvan is deze zin: “Kanker maakt mensen dood, kanker behandelen ook, net als niet behandelen en wat jij of ik of wie dan ook gelooft of voelt doet er hoegenaamd niet toe”, (p.177).

Er zijn soms mooie beelden in dit boek waarvan in het bijzonder deze mij trof. Anne vertelt dat een goed bericht een belangrijke verandering in een mens teweeg kan brengen “als een baby die wordt geboren”, (p.148).

Een opmerkelijk boek dat zich onderscheidt van vele andere boeken over kanker.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles