Europa moet in het reine komen met haar eigen geschiedenis
[Recensie] Soms is het beter om maar gelijk met de deur in huis te vallen, moet schrijver en journalist Douglas Murray gedacht hebben. De openingszinnen van zijn The Strange Death of Europe, nu door Henk-Jan Prosman vertaald als Het opmerkelijke eind van Europa, luiden als volgt: “Europa pleegt zelfmoord. Althans, haar leiders hebben daartoe besloten. Of de Europese burgers ervoor kiezen daarin mee te gaan is natuurlijk een andere kwestie.” Wat volgt is een driehonderd pagina’s lang betoog waarin Murray het Europese migratiebeleid (of het gebrek daaraan) tegen het licht houdt. Zijn deels journalistiek-historisch en deels cultuurfilosofische analyse is geregeld zo moedeloos van toon, dat de lezer al na enkele pagina’s het idee krijgt dat de zelfmoord van Europa reeds voltrokken is. En dat is de achilleshiel van een voor het overige uitstekend geschreven boek.
Volgens Murray zijn twee gelijktijdige ontwikkelingen verantwoordelijk voor de crisis waar het huidige Europa zich in bevindt: de ongekende immigratie richting het continent van de afgelopen decennia, en een verlies aan zelfvertrouwen. Het journalistiek-historische deel van het boek valt ruwweg samen met de eerste ontwikkeling, het cultuurfilosofische deel met de tweede. Beide ontwikkelingen houden echter verband met elkaar. Naarmate het aantal immigranten met niet-westerse of zelfs anti-westerse ideeën toeneemt, wordt het voor Europa steeds moeilijker om voor de traditioneel eigen waarden op te komen. In het boek is de wisselwerking tussen die ontwikkelingen voelbaar op de momenten dat Murrays historische en argumentatieve lijnen door elkaar beginnen te lopen. Bijvoorbeeld als hij de Europese leiders het multiculturalisme laat bekritiseren, of als talkshowgasten de te weerleggen argumenten aan moeten dienen vóór immigratie. Murrays pen zorgt ervoor dat alles lekker wegleest, maar met een iets strakkere scheiding had zijn betoog wat sterker gestaan.
De argumenten die de journalist vóór de huidige vorm van immigratie aandraagt, weet hij in elk geval kinderlijk makkelijk te weerleggen. Nee, immigratie is niet per definitie economisch voordelig; dat hangt af van de soort immigranten die men toelaat. Nee, vergrijzing noodzaakt Europa niet tot immigratie; niet zolang niet onderzocht is waarom het continent vergrijst. Als het lage geboortepeil in Europa het gevolg is van te hoge levenskosten, zoals Murray suggereert, zou dit probleem ook zonder immigratie opgelost kunnen worden. En nee, de diversiteit die immigratie met zich meebrengt is op zichzelf nog geen groot goed. Andere culturen hebben – naast het eten, de taal, de kleding – ook zo hun minder aangename kanten. Een samenleving waarin een deel van de vrouwen in vrijheid over straat kan lopen en een ander deel wordt opgesloten in boerka’s en gedwongen huwelijken is misschien diverser, maar het is ernstig de vraag of ze ook ‘beter’ is. Murrays eigen voorbeeld is zelfs nog huiveringwekkender: het ongekende kindermisbuikschandaal in Rotherham.
De huidige migratiepolitiek van Europa kent zijn keerzijden. Toch lijken beleidsmakers over het hele continent het tij niet te willen of kunnen keren. Waar komt de huidige behoefte aan niet-Europese migranten dan vandaan? Murrays antwoord: de Tweede Wereldoorlog (en de slavernij, en het kolonialisme, etc.) heeft de Europese elites opgezadeld met een enorm schuldgevoel. En daar moet boete voor worden gedaan. Dat is een antwoord dat zich op de rand van platgetreden paden bevindt. Maar het gemak waarmee eenieder die redelijke kritiek heeft op immigratie wordt weggezet als fascist of nazi wijst in de richting van Murrays gelijk. Wie het een halt toeroepen van onhoudbare toestroom aan migranten gelijkstelt aan de systematische vernietiging van een compleet volk, zou onder normale omstandigheden weggehoond worden. Wil Europa de problemen rondom immigratie aan kunnen pakken, dan zal het eerst in het reine moeten komen met haar eigen geschiedenis.
Hoe? Daar heeft Murray helaas weinig belangstelling voor. De veranderingen die de afgelopen decennia zijn ingezet zijn onomkeerbaar, mijmert hij, Europa zal nooit meer hetzelfde zijn en dat is dat. Die defaitistische toon maakt van Het opmerkelijke einde van Europa een zware dobber. Het boek voelt zonder concrete aanbevelingen zelfs wat onaf. Toch is Het opmerkelijke einde van Europa een aanrader voor iedereen die zich in de materie interesseert. Murray biedt in zijn journalistiek-historische passages een uitstekend overzicht van de immigratiepolitiek van de afgelopen decennia. En zijn cultuurfilosofische passages zitten vol argumenten die naar believen in elke politieke discussie over het onderwerp kunnen worden ingezet. Maar wie het boek uit heeft doet er goed aan zich eerst even in wat vrolijker materie onder te dompelen, alvorens aan die discussie te beginnen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
