"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het schooltje van Auschwitz

Woensdag, 26 mei, 2021

Geschreven door: Mario Escobar
Artikel door: Evert van der Veen

Monument voor een gewetensvolle vrouw

[Recensie] “Het schooltje van Auschwitz was het moeilijkste boek uit mijn hele professionele loopbaan.” Met deze veelzeggende woorden opent Mario Escobar dit boek. Hij vertelt hierin het waargebeurde verhaal van de Duitse vrouw Helene die is getrouwd met Johann, een Roma man die violist aan de Berliner Philharmoniker is verbonden. Het gezin woont in Berlijn en wordt tijdens een razzia in 1943 opgepakt. Alhoewel Helene als Duitse ingezetene wordt gevrijwaard van het concentratiekamp, kiest zij ervoor om bij haar man en kinderen te blijven en gaat met hen mee.

Na een onmenselijke reis vol ontberingen wordt Helene met haar kinderen van Johann gescheiden: “… onze blikken vonden elkaar en zijn prachtige ogen zeiden meer dan woorden konden zeggen” (p. 39). Dit is één van die zinnen met menselijke diepgang die dit boek typeren evenals de vraag bij twee harde vrouwelijke bewaaksters: “hadden deze vrouwen dan geen ziel?” (p. 141).

Het schooltje van Auschwitz beschrijft in schijnbaar eenvoudige maar indringende bewoordingen het overleven in dit concentratiekamp al zijn er ook beschouwende elementen over hoe mensen zijn en waartoe mensen in staat zijn. Het boek ademt soms een wat surrealistische sfeer, zó onwerkelijk is hetgeen zich hier afspeelt waarin het vieren van een kinderverjaardag niet echt past: “Midden op dit kerkhof vierden wij het leven” (p. 192).

Als verpleegster in de ziekenbarak komt Helene in contact met de beruchte dr. Mengele. Na een uitbraak van tyfus worden bewoners van een aantal barakken ‘geëlimineerd’. Helene pleit er bij Mengele voor om de bewoners van aangrenzende barakken te sparen, een gewaagde actie die indruk maakt bij Mengele en hij stemt hier in toe.

Boekenkrant

Later vraagt Mengele aan Helene om leiding te geven aan een op te richten school en crèche in het kamp. Hij is een man met twee gezichten en zijn vriendelijkheid brengt Helene in verwarring want er zijn ook vermoedens van zijn beruchte medische experimenten met kinderen.

De school en crèche worden een baken van hoop en menselijkheid in een wereld van terreur waar geruchten over het crematorium worden verdrongen want de gaskamers zijn voor de gevangenen een “publiek geheim” en ze verspreiden een “verstikkende geur”.

Duidelijk merkbaar is de zich verslechterende toestand in het kamp gedurende het verloop van de oorlog waarin de Duitsers geleidelijk in het defensief worden gedrongen. “Auschwitz was één gigantisch crematorium geworden en wij waren zielen in het vagevuur, onzeker nog over onze definitieve bestemming” (p. 268). De chaos wordt steeds omvattender wanneer de oorlog z’n einde nadert.

Het indrukwekkende boek eindigt met een historische toelichting.

Mario Escobar is een Spaans historicus. Van hem verscheen recent Vlucht uit Parijs, over twee Joodse jongens die in de Tweede Wereldoorlog op zoek gaan naar ouders. Vergeleken met Het schooltje van Auschwitz is dat toch wat meer een ‘avonturenboek’ al doe ik daarmee aan de historische context natuurlijk wel tekort. Het schooltje van Auschwitz heeft een grotere menselijke diepgang, grijpt je als lezer daarom ook meer aan en blijft je na lezing bezighouden.

Deze vrouw met een groot karakter verdient dit postume eerbewijs!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: