"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het spoor van Orwell

Zondag, 16 oktober, 2011

Geschreven door: Marco Daane
Artikel door: Leon Mosselman

Waar biografie en reisverslag samenkomen

Dit is een recensie in het kader van de schaduwjury van de AKO-Literatuurprijs 2011
George Orwell (1903-1950) is vooral bekend van zijn klassiek geworden romans 1984 en Animal Farm. Het sterke engagement dat uit deze boeken spreekt is ook in zijn andere werken te vinden. Zo stortte hij zich voor zijn debuut Down and out in Paris and London in het grootstedelijke zwerversbestaan om vanuit eigen ervaring te schrijven over de ellende van de allerarmsten. Voor iemand die zelf uit de gegoede middenklasse kwam was dat, zeker in de toenmalige Engelse klassenmaatschappij, een welhaast ondenkbare onderneming. Orwells leven kent veel van zulke onverwachte wendingen, maar niet alleen hierdoor is de biografie die Daane schreef zo bijzonder geworden.

Daane stond in 2002 al op de longlist van de AKO Literatuurprijs met zijn biografie van de Vlaamse dichter/schrijver Richard Minne. Dat deze eer hem nu weer te beurt valt, is niet voor niets. Voor zijn originele biografie van Orwell koos hij voor een geografische invalshoek: hij heeft alle plekken bezocht waar Orwell heeft gewoond en deze tot leven gebracht.

Zowel de tijd van Orwell als het leven zoals dat zich vandaag op die plekken afspeelt, worden bijna realiteit voor wie zich laat meevoeren door de sublieme gids die Daane blijkt te zijn. Behendig weet hij een vracht aan achtergrondinformatie te verpakken in treffende taal en soepele zinnen. De manier waarop hij biografische details telkens afwisselt met levendige landschapsbeschrijvingen zorgt voor veel variatie:

‘Ook andere toegangen tot de Theems zijn inmiddels doodlopend of privéterrein, en afgesloten met hekken. Het op het eerste gezicht fraaie, groene Shiplake toont zich ook verder weinig sympathiek [en] herinnert tegenwoordig eerder aan de afluistermicrofoons en teleschermen uit 1984 dan aan de pastorale jeugd uit Coming up for air.’

Boekenkrant

Ieder facet uit Orwells bestaan wordt door de auteur ingeleid met een beeldende verkenning van de plek waar die episode zich afspeelt. Vaak is het ook omgekeerd zo, dat juist de bijzonderheden van de omgeving aanleiding zijn tot bijbehorende anekdotes uit Orwells leven. Dat hier doorgaans ook nog subtiele humor bij komt kijken, mag blijken uit een zin als: ‘De herinnering aan Orwell is er weggebulldozerd, maar Orwell heeft waarschijnlijk hetzelfde gedaan met zijn eigen herinneringen aan deze plek.’

De verteltrant is verrassend: telkens vormt een willekeurig aandoende opmerking de aanleiding voor een nieuwe anekdote of beschrijving. Hierdoor ontstaat de indruk van een bevlogen en geïnspireerde verteller die je meeneemt op een wandeling door het glooiende Engelse land en overal wel iets weet te vinden dat verband houdt met Orwell. Zelfs mensen zonder interesse in Orwell maar met belangstelling voor het Engelse landschap of in de Engelse cultuur kunnen zich met dit boek uitstekend vermaken. Al lezend maken zij alsnog kennis met Orwell dankzij de rijkelijk aanwezige citaten uit diens werk.

Tussendoor krijg je namelijk een aardige kijk op het ontstaan van Orwells romans. Daane laat ongedwongen zien waar de parallellen liggen tussen het leven van de auteur en de wereld uit zijn boeken. Soms liggen de overeenkomsten voor de hand, zoals het burgerlijke leven dat hij bij zijn ouders leerde kennen en dat terugkomt in Coming up for Air. Maar wie wist dat Orwell tijdens zijn bevlieging om in de Spaanse burgeroorlog mee te vechten verzeild raakte in een situatie die doet denken aan die van Winston Smith, hoofdpersonage uit 1984? Hij werd geschaduwd en zou zelfs zijn opgepakt als hij in plaats van in de open lucht in zijn hotel zou hebben geslapen.

Daane weet veel te vertellen en boeit van regel tot regel. Dat boeiende zit soms in de schilderachtige landschapsbeschrijvingen, soms in de biografische details maar vaak is het ook de kwaliteit van het schrijven zelf die het boeiend maakt: ‘Old Street is een drukke verkeersader waar taxi’s, auto’s en bussen in het spitsuur vechten om de beperkte ruimte.’ Daane doet hier niets anders dan zeggen dat Old Street een drukke weg is, maar trakteert ons en passant op een heerlijk tafereel van strijdende auto’s.

Dat Daane veel met Orwell opheeft is duidelijk, maar ieder die zijn boek leest, zal zien dat hij evenveel hart heeft voor het Engelse land. Met een scherpe blik en een gevoeligheid voor natuurschoon die ook Orwell bezeten schijnt te hebben – getuige zijn voorliefde voor lange wandelingen – toont Daane ons de plaatsen uit het leven van de grote Engelse schrijver. Zo is dit behalve een geslaagde biografie ook een pakkend reisverslag geworden.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.