De paradox van de mentale zorg
[Recensie] De auteur, filosoof en hoogleraar psychiatrie aan de universiteit van Amsterdam en het Amsterdam UMC, begint zijn boek “Het tekort van teveel” met een indringende beschouwing over de ziel. Die krijgt de laatste tijd meer aandacht. Dit voorjaar verschijnt het boek Eerherstel voor de ziel van Govert Buijs.
Damiaan Denys constateert dat één op de vier mensen aan een psychische stoornis lijdt en dat dit met name in rijke landen voorkomt. Wat is er dan aan de hand, zo kun je je afvragen? Is het een ‘luxe’ aandoening die mensen in armere landen zich niet kunnen ‘permitteren’? De vraag is minder cynisch bedoeld dan het lijkt en refereert aan de behoeftenschaal van Maslow waar lichamelijke behoeften als voedsel, kleding en onderdak het meest elementair zijn. Zelfontplooiing staat bovenaan in zijn piramide. Ook geestelijke tekorten zitten in die hogere regionen van het leven die zich met name voordoen wanneer aan lagere, elementaire levensvoorwaarden is voldoen.
In Nederland wordt veel geld aan geestelijke zorg uitgegeven en toch zijn we niet in staat om deze menselijke noden daarmee te lenigen. Edith Schippers constateerde tijdens haar ministerschap: “De psychische zorg schiet tekort, de wachtlijsten zijn van God los, de sector lijdt aan versnippering en is verdeeld waardoor afspraken niet worden nagekomen, er is dringend leiderschap nodig”.
Damiaan Denys legt uitvoerig uit wat GGZ zorg inhoudt; kortgezegd heeft die het mentale welzijn van mensen op het oog. Alle aspecten van de huidige situatie komen ter sprake zoals de gereguleerde marktwerking en bureaucratisering. De conclusie van de auteur stemt niet vrolijk: “Uiteindelijk heeft de herziening van het zorgstelsel alleen maar voor verliezers gezorgd”, pag 61. Dat is dan ook de centrale stelling in zijn boek: we hebben mensen, geld en middelen genoeg om zorg te verlenen maar dit alles werkt eerder contraproductief want we verliezen het overzicht: “Volgens de huidige DSM-criteria zijn er 636.120 verschillende manieren om aan een posttraumatische stressstoornis (PTSS) te lijden”, pag 79. Wie kan die allemaal nog kennen en is die fijnmazige differentiatie nog doelmatig? Zien we in al die specialistische en overgedetailleerde verzameling van kennis de méns nog? Kan en mag de mens nog bestaan in een wereld van modellen die een stoornis meten en dragen de uitkomsten van dergelijke onderzoeken nog bij aan een verbeterde leefsituatie van de mens in kwestie? Deze mens gaat gebukt onder een reeks van analyses en medische etiketten terwijl hij misschien vooral verlangt naar een menselijk gesprek van hart tot hart.
Damiaan Denys is van mening dat deze overdaad aan psychische stoornissen ons leven niet verlicht maar eerder blokkeert. Een zekere mate van lijden behoort nu eenmaal tot ons leven en het zou beter zijn om dat te leren aanvaarden. Niet alles is op te lossen of weg te nemen. Een mens kan en mag verdrietig en vermoeid van het leven zijn. In een tijd waarin alles verklaard en geanalyseerd dient te worden, willen we ook op die wijze omgaan met het psychisch leed dat ons overkomt: “Individuele en sociale ontwikkelingen worden inderdaad op grote schaal gemedicaliseerd”, pag 132.
Zou het, zo vraag ik me af, ook te maken kunnen hebben met de secularisatie? Vroeger bood religie een zekere verklaring voor gebeurtenissen in het leven, al was de dogmatische benadering van ingrijpende levenservaringen niet altijd goed voor de mens. Religie bood ondanks dit wel troost en houvast aan velen en de verbondenheid met een groep (kerk) voorkwam veel eenzaamheid. De verzuilde samenleving was binnen een zuil wel overzichtelijk en gaf aan degenen die zich daarbinnen goed voelden wel geborgenheid. Nu dat in snel tempo verbrokkelt en er steeds meer mensen komen die ‘nergens’ bij horen, zou dat het gevoel van verlorenheid kunnen versterken.
Er is geen tekort maar juist een teveel: we willen teveel, we veronderstellen teveel en er is teveel capaciteit aan psychische zorg. Damiaan Denys is daar kritisch over en bepleit een andere vorm en inhoud waarin we mensen anders benaderen: “Psychische klachten zoals stress, burn-out, eenzaamheid, rouw, verdriet en agressie, maar ook milde variaties van psychische stoornissen waaronder verslaving, angst, depressie, slaapstoornissen en het existentiële ongenoegen horen tot het normale lijden”, pag 199. Zijn we in staat en bereid om tekorten in ons leven te aanvaarden? Niet alles is oplosbaar en dat misschien moeten we – opnieuw – leren dat dit nu eenmaal tot de realiteit van ons leven behoort. Leven is soms in zekere mate óverleven, het volhouden en doorzetten. Dat doen we uiteindelijk in onze eigen, soms beperkte, kracht. Ieder doet dat op z’n eigen manier. Een luisterend oor, een warmkloppend hart en een bemoedigend woord kunnen daarbij een steuntje in de rug zijn. Misschien is daar ook wel een tekort aan in onze moderne samenleving!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
