"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het tij keren

Zondag, 26 mei, 2019

Geschreven door: Joke J. Hermsen
Artikel door: Jos van Dijk

Rode Rosa en de gele hesjes

Nieuw Licht is een pamfletreeks over hedendaagse vraagstukken gezien vanuit het perspectief van oude filosofen. Frank Meester en Coen Simon, de redacteuren van deze reeks, stelden aan filosoof Joke Hermsen de vraag: heeft het vandaag nog wel zin om te hopen op een betere toekomst? Of is de hopende mens hopeloos naïef?

[Recensie] Hermsen verdiepte zich voor haar essay in het werk van de Duitse socialistische schrijfster en activiste Rosa Luxemburg (1871-1919). Honderd jaar geleden werd zij, samen met Karl Liebknecht, door extreemrechtse paramilitaire groepen in de nadagen van de Eerste Wereldoorlog gemarteld, vermoord en gedumpt in een Berlijns kanaal. Tijdens de oorlog had ze al enkele jaren gevangen gezeten wegens ‘landverraad’ omdat ze de internationale solidariteit van de werkende klasse hoger achtte dan de nationalistische motieven van het keizerrijk om de wapens op te nemen tegen Frankrijk.

Joke Hermsen kwam in contact met het werk van Luxemburg via Hannah Arendt, die grote bewondering voor haar had vanwege haar kritiek op het kapitalisme, haar vrijheidsstreven, haar oproep tot geweldloos verzet en de hoop op een betere wereld die Rode Rosa, zoals ze ook wel werd genoemd, ondanks alles bleef verspreiden. Hermsen voelt zich verwant:

“Hoop maakt blind, zou je ook kunnen zeggen. Misschien, maar zonder hoop gebeurt er helemaal niets. En Rosa Luxemburg was er nu eenmaal van overtuigd dat het roer om moest en we niet langer op dezelfde weg voort konden gaan. Wie niet meer hoopt heeft het bij voorbaat al opgegeven.”

Boekenkrant

Het tij keren

Rosa Luxemburg geloofde in een beweging van onderop om het tij te keren. Ze was, ondanks dat ze met Liebknecht in de Spartacusbond de grondslag legde voor de Duitse communistische partij kritisch over Lenin’s concept van de voorhoederol van de partij. Alle verandering begint bij mensen die het initiatief nemen om hun lot te verbeteren. Dat moeten ook de vakbonden zich realiseren.

Toen Joke Hermsen vorig najaar het werk van Luxemburg las was ze in Frankrijk en maakte ze de demonstraties van de ‘gele hesjes’ van nabij mee. Het leek allemaal zo uit het boekje van Rode Rosa te komen. Die beweging van onderop ging niet alleen om platte, materiële eisen. “Onze waardigheid als werkende mensen – notre dignité humaine is ons afgenomen,” zeiden de deelnemers aan de protestacties. En door hun acties herwonnen ze hun waardigheid, precies waar het Rosa Luxemburg ook om ging.

‘Surveillancekapitalisme’

Met Marx wees Luxemburg in haar theoretische artikelen ook op de vervreemding die het werk onder het kapitalistisch regime veroorzaakte. Hannah Arendt was in het bijzonder gecharmeerd van haar hoofdwerk De accumulatie van het kapitaal uit 1913. De tomeloze groei van het kapitalisme en de steeds verdergaande concentratie van de macht openbaarde zich volgens Luxemburg niet alleen in een steeds verdergaande uitbuiting van het nationale proletariaat, maar ook in de verovering van nieuwe gebieden als afzetmarkten en leveranciers van goedkope arbeid. Het kapitalisme heeft steeds iets van buiten het bestaande systeem nodig om te blijven groeien. Hermsen trekt de lijn door naar het hedendaagse ‘surveillancekapitalisme’ (Shoshanna Zuboff) waarin ons privéleven via het internet wordt ‘gekoloniseerd’.

Joke Hermsen laat in dit filosofische ‘pamflet’ zien dat klassieke denkers over het  socialisme nog altijd relevant zijn nu het kapitalisme ook nog steeds bestaat. Wie de hoop op verandering  blijft koesteren kan ook bij Rosa Luxemburg nog veel inspiratie opdoen. “Het meest revolutionaire wat je kunt doen is luidkeels verkondigen wat er op dit moment aan het gebeuren is,” schreef ze ooit.

Eerder verschenen op Sargasso.nl

Boeken van deze Auteur:

Onder een andere hemel

Kairos

Rivieren keren nooit terug

Windstilte van de ziel