Alles stroomt
Op de eerste pagina van de historische roman Het vergeten seizoen is auteur Peter Delpeut al scheutig met enkele sleutelaanwijzingen over het verloop en de kern van het verdere verhaal. Gezeten op een tochtig privaat, ergens in een dorp in het oosten van het negentiende-eeuwse Nederland ontgaat het het hoofdpersonage, pastoor Peters, dat de haan voor de tweede maal kraait. De pastoor zal, gelijk naamgenoot Petrus, zijn werkgever wel verloochenen. En het zal geen enkele lezer ontgaan dat de pastoor een conservatieve inborst heeft die zich verzet tegen elke vorm van vooruitgang. Niet alleen zijn schampende reactie op het krantenbericht over ‘het geweldige vraagstuk der spoorverbindingen’ verraadt dit, ook zijn geblokkeerde stoelgang die als een rode draad door het boek loopt wijst fijntjes op het voortschrijden van zijn bestaan.
Pastoor Peters is als advocaat van de duivel naar het oosten van het land gestuurd om te beoordelen of de stigmatisering van een meisje een wonder is. Heel het dorp verzamelt zich elke vrijdagmiddag voor het huisje van Lidia die daar de kruisigingwonden ontvangt. Pastoor Peters lijkt vastberaden om het bedrog van deze oplichtster te ontmantelen en de massahysterie die het dorp in zijn greep houdt te doen keren. Maar dat gaat nog niet zo makkelijk. Wanneer de pastoor het wonder voor het eerst zelf meemaakt wordt zelfs zijn scepsis kort overwonnen. En hij staat er alleen voor, met slechts bondgenoten als dokter Wessels, zijn huishoudster Stien en de dorpsgek, Jan, wiens vocabulaire niet verder reikt dan ‘Weeww’. De dorpsgenoten moeten helemaal niks hebben van hem en de vernuftige experimenten die hij met dokter Wessels bedenkt om Lidia’s wonder aan de waarheid te toetsen.
Het laatste experiment dat beide heren ondernemen moet zelfs de goddelijke oorsprong van de stigmata in het algemeen bewijzen. Het is dan ook niet alleen het bestaan van de dorpelingen en hun wonder dat de pastoor komt verstoren. In feite gaat hij de confrontatie met zijn eigen wereld aan, met zijn geloof en zijn conservatisme. ‘Do I dare disturbe the universe?’ luidt het van T.S. Elliot geleende motto van de roman. Zijn missie naar het oosten ontpopt zich tot een beproeving van wie hij is en waar hij voor staat. Dit wordt verder luister bijgezet door de ontmoeting met zijn jeugdliefde Else die nu als karmelieter non door het leven gaat. Hij verlangt nog steeds naar haar.
‘Die onwezenlijk lege stad die aan de voet van de Vesuvius uit een verre tijd is opgerezen. “Ik zou hier altijd willen blijven,” had Else gezegd toen ze samen onder een verzengende zon door de schoongeschraapte straten liepen. “De wereld voor altijd stopgezet, dit moment een eeuwigheid,” En het was alsof pastoor Peters haar nu pas kon antwoorden, vijfentwintig jaar samengebald tot nog geen tel. “Ja”, zei hij, “beweging is nutteloos.”’
Bij deze strijd die de pastoor levert met zichzelf en de verandering schetst Delpeut bewust een verstild landschap als decor waaraan de seizoenen – in het boek zijn de hoofdstukken dagen en de delen elkaar opvolgende seizoenen – traag voorbij trekken. Hij doet dit op de beeldende manier van een oude Hollandse meester. Zijn beschrijvingen van het landschap, de weiden, velden en sloten, met de dorpjes en hun inwoners lijken regelrecht van het canvas te zijn geplukt. Het is, meer nog dan de slim verwerkte verwijzingen naar de thematiek, dit bijna filmische aspect van Het vergeten seizoen dat excelleert. Delpeut is niet voor niets naast schrijver ook cineast.
Delpeut kiest bij het uiteenzetten van zijn verhaal voor grote tegenstellingen en elementen die bijna elke historische roman sieren. Het duidelijkste voorbeeld is wel dat de conservatieve pastoor tijdens zijn beproeving bijgestaan wordt door de vooruitstrevende atheïstische dokter Wessels. Maar nergens worden het storend clichématig. Het blijven nu eenmaal prima basisingrediënten van een onderhoudende historische roman. Wat wel stoort is dat Delpeut in enkele passages zijn mooi beeldend schrijven laat omslaan in Hollywoodwaardige en groteske taferelen. Zeker de scène waarin Stien verslagen haar overleden zoon in de armen neemt terwijl bij een dalend licht op de achtergrond een kruis op de berg verrijst is te veel van het goede.
Ook zijn techniek om de aandacht van de lezer vast te houden is hier en daar wat simpel: hij maakt opvallend veel gebruik van flashbacks en fastforwards. Veel stukken tekst zijn opgebouwd volgens een immer terugkerende structuur. Eerst springt het verhaal een stuk vooruit waarbij een tipje van de sluier wordt opgelicht om vervolgens in retrospectief alles langzaam uit de doeken te doen. Deze trucjes waren überhaupt onnodig, want naast natuurlijk Delpeuts beeldende stijl houdt ook het interessante verhaal de lezer al meer dan genoeg bij de les… bedroog Lidia de boel nu wel of niet? En wat blijft er over van pastoor Peters wereldbeeld? Dat mag de lezer zelf gaan ondervinden. Nu ja, ook tipje van de sluier dan: na een wonderlijk drankje van de dokter gaat pastoor Peters stoelgang aan het eind als een trein.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
