Wantrouwen en angst in beklemmende dystopie
De feministische dystopie The Handmaid’s Tale van de Canadese schrijfster Margaret Atwood staat weer in het middelpunt van de belangstelling en wel door de gelijknamige serie gebaseerd op het boek, die inmiddels haar tweede seizoen doormaakt. De serie is in de VS te zien via streamingdienst Hulu. En in Nederland via Videoland. De hoofdrol wordt vertolkt door Elisabeth Moss. Maar waar ging het boek oorspronkelijk gepubliceerd in 1985 ook al weer over?
[Recensie] In de nabije toekomst is Amerika overgenomen door de Libertheos, een groep van orthodox gelovigen die de samenleving onherkenbaar hebben veranderd. Het leger heeft de noodtoestand uitgeroepen en er wordt beweerd dat islamitische groeperingen de oorzaak zijn. De situatie zou tijdelijk zijn, maar duurt nu al jaren. In de tijd ervoor nam de vruchtbaarheid af als gevolg van straling en andere milieuvervuiling. Tegelijk werden vrouwen vaak zomaar betast door mannen.
Nu zijn er vrouwen in blauw, dat zijn de echtgenotes van commandanten. Als ze zelf geen kinderen kunnen krijgen, dan krijgen ze een ‘handmaid’ in huis, die herkenbaar is aan de rode kleding. Er lopen ook Martha’s rond, in het groen, voor de huishoudelijke taken. En dan zijn er nog ‘econowives’, die bij een soort middenklasse horen.
De hoofdpersoon van dit boek vertelt haar verhaal zonder haar echte naam te noemen, want zo wordt ze door niemand meer genoemd. Het grootste deel van de dag zit ze op haar kamer in het huis van ‘de commandant’ en zijn vrouw. Haar taak is het krijgen van hun baby, ze is een ‘handmaid’. Verder hoeft ze niets te doen. Het uitje van de dag is boodschappen doen, samen met een andere handmaid. Ze praten over het weer en de route die ze zullen nemen. Het kan gevaarlijk zijn om de ander te laten merken dat je niet overtuigd bent van de goede bedoelingen van de overheid. Margaret Atwood maakt het verhaal toch spannend, doordat de hoofdpersoon af en toe uitleg geeft en terugkijkt op hoe het zo ver is gekomen.
De hoofdpersoon had ooit een eigen echtgenoot en een dochter. Waar die zijn gebleven weet ze niet en ook haar moeder ziet ze niet meer. Soms snakt ze naar een sigaret, maar wat ze het meeste mist is liefde. Ze ontdekt dat er een zwarte markt is en komt in contact met een geheime beweging. Zal er dan toch redding mogelijk zijn?
Margaret Atwood is een kei in het voorzien van de toekomst. Dit boek werd geschreven in 1985. Wie dacht er toen na over leeggeviste zeeën en nucleaire rampen? Het was nog voor Tsjernobyl! Maar Atwood heeft door welke kant het opgaat. Dat religie daarbij een grote rol speelt, verbaast ons nu ook niet meer, maar toen was dat toch nog helemaal niet aan de orde.
The handmaid’s tale (in het Nederlands Het verhaal van de dienstmaagd) roept aan het begin veel vragen op: hoe zit dit, hoe is deze situatie ontstaan? En aan het eind vraag ik me af: zou het echt zo kunnen gebeuren? Het boek is zo briljant en ook griezelig omdat het tot in detail een maatschappij beschrijft waarin mensen onderdrukt worden, door ze bang te maken en met pijn te dreigen. Het lijkt onvoorstelbaar en tegelijkertijd zitten er elementen in die in de afgelopen dertig jaar zijn uitgekomen. Bovendien zijn er zoveel landen op de wereld waarin mensen elkaar wantrouwen, want iedereen kan wel een spion zijn. Dit boek maakt weer duidelijk hoe bijzonder onze vrijheid is. Laten we die koesteren.
—
Voor het eerst verschenen op Lalage
