De islam dankt haar crisis aan de islam
De Leesclub van Alles publiceert deze weken twee recensies van Het vervallen huis van de Islam van socioloog Ruud Koopmans. Karl van Heister noemt in zijn onderstaande recensie de aanpak van Koopmans “nuchter en wars van taboes “. Aart Broek is kritischer in zijn bespreking. Hij is van mening dat Koopmans te kritisch is over de Islam. Broek ziet wel degelijk lichtpuntjes voor islamitische samenlevingen.
[Recensie] “Om met de deur in huis te vallen,” schrijft socioloog Ruud Koopmans in het voorwoord van zijn Het vervallen huis van de islam, “dit boek is islamkritisch maar niet islamofoob. Wie kritiek op een religie – of beter op de momenteel dominerende interpretatie ervan – niet van racisme kan onderscheiden, mag dit boek van mij gelijk terzijde leggen. Aan een discussie op dit intellectueel armoedige niveau heb ik geen behoefte.” Klare taal. En die klare taal is kenmerkend voor Koopmans studie. Nuchter en wars van taboes toont de socioloog de unieke – en deprimerende – positie van de islamitische wereld als het gaat om democratie, rechten van minderheden, politiek geweld, economie en integratie. Daar waar de rest van de wereld de progressieve Verlichtingswaarden steeds meer omarmde, steeds vreedzamer samenleefde en steeds meer economische vooruitgang boekte, bewoog de islamitische gemeenschap zich in tegengestelde richting – rechtstreeks in de armen van een religieus conservatisme.
Wie daaruit echter de conclusie trekt dat de islam een inherent achterlijke religie is, hoeft echter niet op Koopmans’ steun te rekenen. Voor islamcritici die – in perfect spiegelbeeld van hun fundamentalistische tegenstanders – de Koran tot de onveranderlijke en maar één interpretatie toelatende bron van het geloof zien, heeft hij geen goed woord over. Dat betekent overigens niet dat hij de religie ontziet, integendeel. Want Koopmans’ is wel degelijk van mening dat de religie de belangrijkste factor is in de huidige crisis van de islamitische wereld.
Tot die conclusie komt hij echter niet op basis van theologische exegeses van Koranverzen, maar op basis van cijfers en feitenmateriaal. Zijn strategie is steeds opnieuw om niet-religieuze verklaringen te vinden voor de islamitische malaise, om deze vervolgens weg te kunnen strepen. Zo blijkt kolonialisme geen excuus te zijn voor het gebrek aan islamitische democratieën. Hoe langer een islamitisch land gekoloniseerd is, hoe beter deze het op deze index zelfs doet! En discriminatie is geen afdoende verklaring voor de gebrekkige integratie van moslims. Migranten met een, op hun geloof na, vergelijkbare achtergrond blijken consequent succesvoller hun weg te vinden in hun nieuwe thuislanden. Koopmans’ zorgvuldige uiteenzettingen leiden elke keer opnieuw naar het voor velen toch ongemakkelijke idee dat er iets mis moet zijn met de islam zelf, of toch in elk geval met de huidige interpretatie ervan.
De socioloog draagt drie hoofdoorzaken van de huidige crisis aan: het gebrek aan een scheiding tussen religie en staat, de achtergestelde positie van de vrouw, en de geringschatting van seculiere kennis. Wat de islamitische wereld in zijn ogen nodig heeft is een hervormingsbeweging die “de misstanden in de eigen kring recht in de ogen kijkt en klip-en-klaar afstand neemt van het idee van de Koran als het letterlijke woord van God dat onafhankelijk van tijd of plaats geldig is”. Alleen zo zal het Huis van de Islam in staat zijn haar fundamentalistische kaders van zich af te werpen. Of de islamitische wereld voor een dergelijke agenda openstaat, is echter nog maar zeer de vraag. Niet alleen zal Koopmans’ voorstel tot secularisering op bezwaren van Westers imperialisme stuiten, het is daarnaast ten zeerste de vraag of een dergelijk zelfkritisch – ik zou haast zeggen: schuldbewust – programma kan aarden in de Midden-Oosterse schaamtecultuur. Het is voor zowel moslims als niet-moslims te hopen van wel. Maar als Koopmans’ boek iets aantoont, dan is het dat de vooruitzichten niet gunstig zijn.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
