"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het warmtefort

Dinsdag, 19 april, 2022

Geschreven door: Marieke Lucas Rijneveld
Artikel door: Alek Dabrowski

De kracht van Rijneveld; fantaseren

[Recensie] Bij de Boekenweek hoort het Boekenweekgeschenk, dit jaar geschreven door Ilja Leonard Pfeijffer. Sinds 1987 bestaat er het Boekenweekessay. De laatste jaren weet dit in toenemende mate belangstelling op te wekken. De twee geschenkauteurs trekken in deze Boekenweek gezamenlijk op. Marieke Lucas Rijneveld schreef dit jaar het essay. Het warmtefort is een wonderlijk boek. Voor wie het nog niet wist, laat dit essay goed zien dat de auteur verschillende stijlen beheerst. Het essay is minder bloemrijk dan eerder werk, de zinnen zijn korter en de beeldspraak is meer bescheiden. In deze andere stijl weet hij evengoed een verhaal over te brengen.

Het warmtefort is geen essay waarin een stelling wordt geponeerd en waar na een reeks argumenten een conclusie wordt getrokken. Rijneveld pakt het anders aan. Hij duikt in de geschiedenis van zijn basisschool De Regenboog. Het is een persoonlijk verhaal over liefdevolle juffen en fantasievolle verhalen, maar hij citeert ook meneer Biesheuvel, die in 2001 de geschiedenis van de school, en daarmee een deel van de geschiedenis van het dorp Nieuwendijk in een boek vastlegde. Daarnaast gaat het essay over leven in verhalen. Rijneveld vertelt het verhaal van Mathilda na. Roald Dahl is een van zijn lievelingsschrijvers. De belevenissen van Mathilda met haar juffen weet hij moeiteloos te koppelen aan de herinneringen aan zijn eigen juffen. Met een belangrijk verschil: in Mathilda gaat het om een strijd tussen goed en kwaad, waarbij de goede juf uiteraard wint. Marieke kende in zijn jeugd louter goede juffen en meesters, waaronder zijn eigen vader. Marieke wilde eeuwig bij de juffen op schoot blijven zitten en voorgelezen worden. Ieder jaar was het afscheid zwaar, maar in korte tijd was hij gewend aan de nieuwe juf waarmee al snel een nieuw verbond was gesmeed.

Rijneveld citeert uit een rapport opgesteld door orthopedagoog meneer Los aan het eind van groep 4. Hij (toen nog zij) leek nergens goed in te zijn. Het is een lange opsomming van tekortkomingen: zij heeft geheugenproblemen, weinig rekeninzicht, abstract denken is zwak ontwikkeld en zij heeft grote automatiseringsproblemen, wat dat laatste ook mag betekenen. Aan het eind van de middag zat zij in het lege klaslokaal. De sommen duizelden voor haar ogen. Zij voelde zich verloren en dacht:

“dat ik net als de pinguïn uit een natuurfilm steeds verder achterop zou raken en niemand van de klas op mij zou wachten, dat ik uiteindelijk zou sneuvelen in de sneeuwstorm van het alfabet en niemand zag wat ik wél kon, namelijk fantaseren, net als juf Els.“

Boekenkrant

Dat was en is de kracht van Rijneveld; fantaseren. Haar school bestond natuurlijk echt, maar deze realiteit geeft hij een nieuwe wending door er andere verhalen doorheen te vertellen. Soms komt een fantasie uit. De Regenboog noemt hij op de eerste pagina “het rijk der liefde”. Het gebouw staat op het punt om afgebroken te worden, maar diverse beschermde vleermuissoorten hebben er een onderkomen. Sloop is dus uitgesteld. Dat de werkelijkheid soms keihard binnenkomt merk je als in de vrij droge weergave van historische feitjes over de basisschool opeens de dood van Rijnevelds broer Arjen voorbijkomt. Opeens is daar de heftige emotie die hij beheerst weet te verwoorden:

“Ik was bijna drie jaar toen het gebeurde en schijn met het uiteinde van mijn knuffeldoek, genaamd Poppeloes, de tranen van de wangen van juf Anneke te hebben gedroogd. Mijn vader stond voor de klas toen meneer Van der Leek hem kwam vertellen dat de politie op het plein stond, dat er iets ergs met Arjen was gebeurd.”

Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken