"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Hitchcock Compleet

Donderdag, 22 oktober, 2020

Geschreven door: Bernard Benoniel
Artikel door: Piet Halma

Meester van de spanning

[Recensie] Hitchcocks oeuvre is indrukwekkend. Gedurende zijn leven produceerde hij 57 (speel)films en 20 films voor televisie. Het maakte hem tot de grootste filmmakers ooit.

“Het leven is niet alleen ademhalen, maar ook je adem inhouden.” Het is deze uitspraak van Alfred Hitchcock die zijn levenswerk typeert. Om de films van Hitchcock goed te begrijpen moeten we terug naar zijn jeugd. Alfred Joseph Hitchcock ziet het levenslicht in 1899, nog maar drie jaar nadat voor het eerst een filmprojector – een uitvinding van de gebroeders Lumière – de eerste beelden op groot scherm kan vertonen. Hij groeit op in een arbeidersgezin. Zijn vader heeft een groente- en later een viswinkel in Noordoost Londen.

Het katholieke geloof, voor Engeland in die tijd redelijk uitzonderlijk, zal een stevige stempel op Hitchcock’s latere werk uitoefenen. Vader is een harde werker, hardvochtig en extreem ordelijk, moeder streng katholiek, aan wie hij als kind alles moet opbiechten wat hij die dag heeft beleefd. Als zijn vader deze ‘Alfie’ op 5-jarige leeftijd met een briefje naar het politiebureau stuurt sluit een agent hem een paar minuten op in een cel waarna deze zegt: “Dit gebeurt er met stoute jongetjes”. Deze angst zal hem niet meer loslaten. Een strenge kostschool van Jezuïeten – waar hij leert gedisciplineerd en hard te werken – doet de rest.

Als teruggetrokken en verlegen adolescent bezoekt hij het liefst bioscopen en theaters. Hier ontstaat zijn liefde voor film. Zelf komt hij aanvankelijk in de filmwereld terecht als tekstschrijver van tussentitels, later als medeproducer van films. Op 27-jarige leeftijd trouwt hij met zijn eerste liefde Alma Reville, die zoals dat ging in die tijd niet op de titelrol verschijnt, maar wel veel invloed heeft op het uiteindelijke resultaat.

Boekenkrant

De forse boekuitgave Hitchcock compleet is op zich al een meesterwerk; het telt 648 pagina’s met prachtig historisch fotomateriaal, een overzicht van al zijn werken en aparte hoofdstukken over de mensen met wie Hitchcock al of niet succesvol heeft samengewerkt. Ook is er aandacht voor grote sterren als Ingmar Bergman, Jane Fonda, Grace Kelly, Cary Grant, James Stewart, en zijn er bijdragen over bijvoorbeeld pyscho-analytische aspecten in zijn films.

Hoe Hitchcock de filmgeschiedenis heeft beïnvloed laat zich het beste markeren door drie periodes. Die van vroege Engelse films van een jonge regisseur tot wereldberoemde Amerikaanse meesterwerken en tenslotte de vele televisietitels, die hem tot een productieve regisseur met een unieke stijl heeft doen ontwikkelen.

Hitchcock heeft de enorme ontwikkelingen van het filmproces allemaal meegemaakt: van ‘stille’ films naar geluid, van zwart wit naar kleur, van Londense studio’s naar Hollywood.  Als pionier heeft hij vele regisseurs beïnvloed: Truffaut, Scorsese en Di Palma, om een paar te noemen. Ook hedendaagse filmmakers als Steven Spielberg en de makers van James Bond zijn schatplichtig aan wat Hitchcock voor het eerst heeft laten zien aan spanningsbogen en cinematografische vormen. De grote Franse filmmaker Jean Luc Godard vatte het werk van ‘Hitch’, zoals hij ook werd genoemd, samen met de uitspraak: ,,Alfred Hitchcock slaagt waar Alexander de Grote, Julius Caesar en Napoleon faalden: de controle over het universum overnemen”.

Een van zijn meest in het oog springende films is Psycho (1960): “Een film vol charme en bloed. Er zit heel veel bloed in”, zoals Hitchcock deze klassieker zelf aankondigde. Sleutelscene is hier één van de beroemdste momenten uit de filmgeschiedenis. Kijkers zijn onthutst door de moord op Marion Crane (Janet Leigh) – met wie de kijker zich identificeert – terwijl zij onder de douche staat. Heel lang duurt deze scene niet: 45 seconden met wel 78 shots. Ze zouden de filmgeschiedenis veranderen en nog vaak worden nagespeeld.

En dan is er natuurlijk The Birds (1962, maar pas in 1969 in Nederland uitgebracht) waarin Hitchcock de kijker angst aanjaagt met alomtegenwoordige pikkende kraaien, die steeds gewelddadiger worden, zelfs de zolder van het huis binnendringen en ogen beginnen uit te pikken. Hoe eng wil je het hebben.

De verleiding bestaat veel meer films uit te diepen, zoals The lady vanishes, Dial M for Murder, North by Northwest, The man who knew too much. Of de film die op mij veel indruk heeft gemaakt Rear window, waarin een aan een rolstoel gebonden James Steward vanuit zijn raam in tegenoverliggende appartementen getuige is van een moord. Het maakt wat we zijn in de film: een voyeur.

Mijn persoonlijke geschiedenis met Hitchcock begint in de jaren zestig als de televisie net in huis is. De KRO zendt in die tijd – op het ene dan beschikbare net – de serie Alfred Hitchcock presents uit. Met korte televisiefilms waarvan er zo’n 200 zijn geproduceerd, maar slechts 20 door Hitchcock zelf. Hitchcock introduceerde en sprak er steeds een slotwoord bij, meestal met een moralistische boodschap. Dit onder druk van de Amerikaanse censuur in het prille televisietijdperk en de toen al machtige reclamemakers.

Geloofsthema’s uit zijn jeugd, zoals de verdoemenis van de mens die onherroepelijk schuldig is, komen terug in een vroege film als The lodger (1926) waarin de schaduw van een kruis zich aftekent op het gezicht van de hoofdrolspeler Ivor Novello. Maar ook in de film I confess (1953), waarin pater Michael Logan (Montgomery Clift) een zwijgende zondebok is die de schuld van een ander op zich neemt.

Het imposante boekwerk Hitchcock compleet is voorzien van heel veel prachtige posters en bijzondere achtergrondinformatie. Heel leuk is bijvoorbeeld te lezen dat Hitchcock zelf ook optrad in 38 van zijn 53 speelfilms, cameo’s genoemd. Nooit op de voorgrond, maar ergens in het publiek of als toevallige voorbijganger die zijn (eigen) hondjes uitlaat. De entourage maakt deel uit van het hele filmverhaal, zo lijkt Hitchcock te willen zeggen.

Kortom: een fraai boek voor filmliefhebbers in het algemeen en in Hitchcock in het bijzonder.

Eerder verschenen in Friesch Dagblad

Lees hier in Bazarow Magazine het inleidende hoofdstuk uit Hitchcock compleet