"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Stone Age

Donderdag, 19 augustus, 2021

Geschreven door: Frédéric Chaubin
Artikel door: Evert van der Veen

Homage aan robuuste bouwwerken

[Recensie] Kastelen spreken bij veel mensen tot de verbeelding en roepen associaties op aan lang vervlogen tijden: ridders, toernooien, harde gevechten van man tegen man, grootse zalen, een ondoorzichtig gangenstelsel, smalle trappen, oorlogen met verwoesting en herbouw en een afgelegen ligging in een ongerept landschap.

In het begin van de 19e eeuw herleefde de aandacht voor kastelen die vaak al lang niet meer werden bewoond en aan verval onderhevig waren. In Frankrijk groeide de aandacht voor de stenen overblijfselen van de middeleeuwen en begon er een beweging te ontstaan die kastelen ging restaureren. De roman Ivanhoe van Walter Scott in 1819 bracht de riddercultuur en de daarmee verbonden kastelen weer onder de aandacht en sindsdien mogen kastelen zich in een toenemende belangstelling verheugen.

Dit boek Stone age is geen technische studie naar de bouwtechniek van kastelen en de geschiedenis van de hier gedocumenteerde kastelen. In de drietalige inleiding  – Engels, Duits en Frans – wordt wel in grote lijnen de ontwikkeling van kastelen door de eeuwen heen geschetst en aan de hand daarvan is het boek opgezet in de volgende delen:

  • Game of stones
  • Vertical survival
  • Floating frontiers
  • From war to peace
  • Destiny and decay

Deze hoofdstukken geven de historische ontwikkeling van kastelen weer. Het gaat de auteur/fotograaf niet zozeer om de esthetische kant van kastelen – al dit aspect zeker aanwezig – maar hij wil kastelen vooral in hun omgeving laten zien en daarin duidelijk maken dat ze hun omgeving willen domineren. In die opzet is Frédéric Chaubin absoluut geslaagd!

Boekenkrant

Kastelen drukken visueel de macht van de kasteelheer uit; mede door dit bouwwerk wil hij zijn heerschappij over een bepaald gebied dat aan hem is onderworpen, laten gelden. Wie de foto’s van kastelen bekijkt, zal die gedachte alleen maar kunnen beamen want kastelen zijn bewust imposant en moesten ook robuust zijn om weerstand te kunnen bieden aan vijandelijke aanvallen. De geschiedenis leert dat zij daar menigmaal tóch niet tegen bestand waren wanneer een massale en langdurige belegering werd ingezet en de dikke kasteelmuren bezweken onder het geweld van de vijand. Zo spelen kastelen een belangrijke rol in tal van lokale oorlogen en conflicten omdat in de middeleeuwen de landsgrenzen niet vastlagen en de heerschappij over gebieden door de adel werd betwist

Op de overzichtskaart wordt duidelijk waar fotograaf Frédéric Chaubin is geweest om dit boek tot stand te brengen. Hij is 5 jaar door Europa getrokken om kastelen vast te leggen en dat resulteert in dit Engelstalige, robuuste boek – passend bij het onderwerp – met 200 foto’s van kastelen in 21 landen. Daarvoor was hij 20 jaar uitgever van het Franse livestyle magazine Citizen K.

Op de overzichtskaart wordt duidelijk dat de meeste in dit boek Stone age opgenomen kastelen zich in Frankrijk, Spanje, Italië en Engeland bevinden. Duitsland komt in verhouding weinig voor terwijl er in dit land toch veel kastelen staan. Nederland komt opvallend genoeg niet voor in dit boek. De keuze wordt verder niet verantwoord maar dat neemt niet weg dat dit boek voor de liefhebber van kastelen een feest voor het oog is. Door het royale formaat komen ze ook prachtig tot hun recht. Een bijzonder imposante foto is die van het kasteel Valencia de Don Juan in Léon, Spanje uit de 15e eeuw. Doordat de close up foto van het kasteel over twee pagina’s is afgedrukt, komt het zeer krachtig over.

Wat in dit boek opvalt is de grote variëteit aan kastelen al is er natuurlijk een gemeenschappelijke basis van hoge en dikke muren, torens en vaak een zekere mate van ontoegankelijkheid die mede bijdroeg aan de veiligheid. Ook de strategische ligging op een rots is een karakteristiek kenmerk van veel kastelen. Sommige kastelen zijn opvallend door hun kantelen, zoals Imola Emilia in Romagne, Italië uit de 15e eeuw. Deze kantelen waren nodig om weerstand te kunnen bieden aan nieuwe ontwikkelingen in de wapens van die tijd. Kasteel Mondario uit 1482 in Marche, Italië heeft een hoekige toren en dat is iets dat maar weinig voorkomt. Kasteel Khotyn in Chernivtsi uit de 13 – 17e eeuw in Oekraïne is door zijn strategische ligging door tal van landen omstreden. Het kasteel heeft een opvallende rode structuur in de muren en mede daardoor heeft het kasteel een geheel eigen, Oosteuropees karakter.

Kasteel Soncino in Crémona, Italië laat in de rijke decoratie invloeden van de renaissance zien. Waar de meeste kastelen strak en eenvoudig van vorm zijn, heeft  kasteel Fénis in Valle d’Aosta, Italië een zeer complexe bouw maar juist daardoor is het uiterst fraai om te zien. Het werd in de 14 – 15e eeuw gebouwd.

In de loop der eeuwen zien we een toenemende elegantie in de bouw van kastelen waaruit ook duidelijk wordt dat hun oorspronkelijke functie veranderde. De functie van strategische beheersing en verdediging tegen vijanden verandert in een woonhuis van aanzien. Latere toevoegingen en verfraaiingen illustreren die overgang en drukken de invloed van latere bewoners uit. Kastelen werden een buitenverblijf voor degene die zich een dergelijk optrekje kon permitteren.

De oorspronkelijke functie van het kasteel komt schitterend naar voren in kasteel Berlanga de Duero in Soria, Spanje. Rondom het kasteel uit de 12 – 16e eeuw, dat op oudere ruïnes is gebouwd, bevinden zich verdedigingsmuren die in tact zijn gebleven.

Er zijn oogstrelende foto’s bij wanneer het kasteel fraai harmonieert met zijn natuurlijke omgeving zoals het kasteel Chinchilla in Abbacete, Spanje, uit de 15e eeuw en de katharenburcht Peyrepertuse in Rousillon uit de 13 – 16e eeuw in Frankrijk die in een ruige omgeving staat. De versterkte boerderij Pietra di Margana in Palermo, Sicilië uit de 14e eeuw ligt strategisch in een vlakte, op een kruispunt van wegen.

Hoe verschillend de locaties ook zijn, er is altijd nagedacht over de keuze ervan omdat ontoegankelijkheid bijdroeg aan de veiligheid of omdat het de plek van nature overwicht bood tegenover de vijand. Sommige kastelen hebben een zeer opvallende ligging zoals kasteel La Latte aan de Côte d’Armor in Frankrijk, gebouwd in de 14 – 17e eeuw. Het ligt pal aan zee en dat levert een schitterend plaatje op. Ook kasteel La Castella in Crotone uit de 15e eeuw in Italië is strategisch aan zee gelegen om weerstand te kunnen bieden aan piraten. Op een heel andere manier opvallend is kasteel Predjama in Carmiola, Slovenië. Het kasteel uit de 13 – 16e eeuw is gebouwd in de rotsholte van een steile bergwand.

Andere foto’s stralen de romantiek uit die onvermijdelijk met kastelen is verweven. Een fraai voorbeeld daarvan is kasteel Murol in Puy de Dôme, Frankrijk, gebouwd in de 12 – 16e eeuw. De herfstkleuren van de bomen die het kasteel omgeven, komen door de belichting prachtig tot hun recht. Schilderachtig is kasteel Eltz in Rijnland-Pfalz uit de 12 – 16 eeuw dat in oorsprong gotisch is maar ook duidelijk latere bouwstijlen in zich heeft. Het winterse tafereel geeft het kasteel een bijzonder aanzien.

Mede door het royale formaat is het een genot om dit boek onder ogen te hebben!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles