Honderd jaar op één en hetzelfde moment
[Recensie] De openingszin van Honderd Jaar Eenzaamheid, het bekendste werk van Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez, is misschien wel even beroemd als het boek zelf:
“Vele jaren later, toen hij voor het vuurpeloton stond, moest kolonel Aureliano Buendía vast aan die verre middag denken waarop zijn vader hem had meegenomen om het ijs te leren kennen.”
En inderdaad, in die openingszin ligt al veel vervat van wat Honderd Jaar Eenzaamheid zo’n sterke roman maakt. Márquez’ spel met de tijd, bijvoorbeeld. Of de manier waarop hij gruwel met een diepmenselijke melancholie weet te vermengen. En zijn absurdistisch aandoend magisch realisme. Want het ‘leren kennen’ van het ijs, wat hij in de openingszin beschrijft, is precies dat: voor de eerste keer in aanraking komen met een blok ijs, meegenomen door een stel rondtrekkende toverende zigeuners.
De roman volgt de lotgevallen van vijf generaties Buendía’s – zo’n honderd jaar, inderdaad. Elke generatie wordt bevolkt door wonderlijke personages wiens leven wordt getekend door bizarre voorvallen. Stamvader José Arcadio sticht het stadje Macondo en bewijst op latere leeftijd dat de aarde rond is: een ontdekking die alleen maar in de door hem gestichte stad als een ontdekking geldt. Zijn zoon Aureliano bezwangert tijdens decennia (!) waarin hij oorlog voert zeventien vrouwen. Al zijn zonen heten Aureliano, en elke slag verliest hij. Dat is echter nog maar het begin van de ellende die het stadje te wachten staat.
Het bijzonder aan de manier waarop Márquez zijn kroniek vertelt, is dat alle momenten in die honderd jaar zich allemaal tegelijkertijd af lijken te spelen. Dat effect bereikt de schrijver onder andere door constant vooruit te wijzen naar gebeurtenissen die zich nog af zullen spelen – opnieuw: zie de openingszin. Maar ook het feit dat zijn hoofdrolspelers keer op keer de fouten van hun voorvaderen blijven herhalen draagt daaraan bij. Elke generatie kent een impulsieve Arcadio en een teruggetrokken Aureliano. Stamvader José Arcadio trouwt met zijn nicht Ursula, die doodsbang is dat het een kind met een varkensstaart op zal leveren. En inderdaad, aan het eind van de roman wordt haar angst bewaarheid, zij het vijf generaties later, wanneer Aureliano verliefd wordt op zijn tante Amaranta Ursula. De geschiedenis is in Márquez’ handen een cirkel waaruit niet valt te ontsnappen.
De herhaling van namen en gebeurtenissen vormt de thematische kern van de roman. Het is echter ook een van haar frustrerendste elementen. Door het rondspringen in de tijd raakt de lezer geregeld de draad kwijt welke Buendía wat meemaakt. Bovendien zorgt Márquez’ al te verhalende vertelstijl ervoor dat het moeilijk is een band met zijn personages op te bouwen. De roman kent nauwelijks concrete scènes, laat staan een uitgebreide dialoog. De schrijver blijft op afstand, en zijn personages voelen vaak meer aan als abstracte sprookjesfiguren dan echte mensen. Show, don’t tell luidt de stelregel, en hoewel Márquez’ zwoele en poëtische zinnen veel goed maken, is zijn roman een uitstekende illustratie van het waarom van die regel.
Desalniettemin mag Honderd Jaar Eenzaamheid al ruim vijftig jaar een van de belangrijkste werken in het magisch realisme heten – en een hoogtepunt in de Latijns-Amerikaanse literatuur bovendien. Dus wat valt er over het werk te zeggen, behalve: lees het in één van uw eigen eenzame momenten? Wie nog niet geproefd heeft van Márquez’ meesterwerk, heeft met de verschijning van een nieuwe vertaling van Mariolein Sabarte Belacortu eigenlijk geen excuus meer.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
