Schuld en boete in de Zeeuwse polders
In de steek gelaten door haar vriend keert een jonge, van haar geloof gevallen vrouw in Franca Treurs Hoor nu mijn stem terug naar haar verleden. Ze gaat haar oudtante bij wie ze opgroeide verzorgen en ontdekt gaandeweg dat je als mens god wel kan verlaten, maar dat hij jou daarentegen nooit verlaat.
[Recensie] Gina, presentatrice van het populaire Kennis en Kunde, dat iedere dag in prime time op Radio 1 wordt uitgezonden, beslist mee te werken aan het tv-programma Haar voor Haar. Voor de ogen van een half miljoen kijkers zet een kapper de schaar in haar rijkelijke dos, waarna die verwerkt zal worden tot een pruik voor een door kanker getroffen vrouw. Gina doet dit echter niet zozeer uit naastenliefde als wel in de hoop dat haar vroegere partner Jean-Paul haar zal zien, haar offer zal begrijpen, de blonde del waarvoor hij haar verliet in de steek zal laten en terug bij haar zal komen.
Ooit interviewde ze deze vijf jaar jongere ornitholoog over het artikel dat hij had geschreven over het lombardeffect bij zangvogels. Die blijken in een lawaaierige omgeving als een stad luider en hoger te zingen dan op het platteland. Zo erg zelfs dat ze elkaar soms niet meer kunnen verstaan. Misschien zijn mensen wel net als vogels.
Want laat het nu precies op dat platteland zijn dat Gina opgroeide, in een klein Zeeuws en streng protestants boerendorp. Toen Ina, zoals ze toen nog heette, drie was, kwamen haar ouders om bij een auto-ongeluk. Het meisje werd geadopteerd door haar opa en diens twee diepgelovige zussen Ma en Sjaan. Tanta Ma vertelde hoe ze een ‘aanbiddelijke’ nacht had meegemaakt waarbij ze gemeenschap der heiligen had met de ontslapen ziel van haar oude vriend Jan. O zo zoet en wonderlijk was dat, zei ze, terwijl ze peinzend de verte in keek alsof er nog een restje Jan-ervaring in de lucht hing. Tante Sjaan was dan weer een stuk minder mededeelzaam. In feite hoorde Ina haar alleen wanneer haar maag begon te rommelen aan tafel, of terwijl ze bezig was zedelijke rokken te naaien omdat de duivel alle modekoningen in zijn klauwen had gekregen. “Op sommige avonden leek het erop dat geen van drieën ooit nog overeind ging komen,” denkt Ina later, terugkijkend op die tijd, “alsof de ondergang van de wereld al was geweest en ik alleen was overgebleven met de leeggelepelde advocaatglaasjes.”
In Franca Treurs Hoor nu mijn stem stikt het van deze uiterst citeerbare zinnen. Keer op keer weet ze een situatie in een paar sprekende beelden te vatten, waarna ze op zoek gaat naar de psychologische inhoud ervan. Net zoals haar vorige twee romans gaat ook deze nieuwe immers over de onmogelijke situatie waarin de hedendaagse mens is beland. Hij kan zich niet meer onderwerpen aan de strenge discipline en de onvoorwaardelijke overgave die god eist. Geloven kan niet meer, beseft Gina na een cursus schriftkritiek waarin de bijbel gedeconstrueerd wordt, maar wat dan dreigt is de eindeloos gapende kloof van spirituele leegte die zo typerende lijkt voor onze samenleving.
Hoor nu mijn stem is een roman over ontworteling, schuld en boete, want waar getuigt Gina’s kortgeknipte hoofd anders van dan van haar ongezonde drang naar boetedoening? Het op zich nemen van een torenhoge schuld kan misschien verlichting brengen, denkt ze als een hedendaagse Sören Kierkegaard. En daar moet ze niet eens veel moeite voor doen. Het ongeval waarbij haar ouders omkwamen had immers niet moeten gebeuren. Zij kwamen van een trouwfeest. De kleine Ina zou bij haar opa blijven slapen, maar het kind was zo lastig dat die dat niet zag zitten. Kom haar maar halen, zei hij. En dat waren ze aan het doen toen hun auto werd aangereden.
—
Centrale zin
“Maar, zei ze tegen zichzelf, is dat eigenlijk niet precies goed: wel veroordeeld te worden, maar ook een beetje onrechtvaardig veroordeeld, zodat je leed groter is dan je schuld en er weer hoop voor je is?”
Franca Treur (1979)
Religie doet wat met een mens, en dat zowel in positieve als in negatieve zin. zo zou je Franca treurt thematiek kunnen samenvatten. Geboren in een streng protestants Zeeuws boerengezin verloor ze haar geloof toen ze in Leiden studeerde. In haar eerste roman, Dorsvloer vol confetti, schreef ze de vreugde van de bevrijding van het geloof. Haar tweede, De woongroep, gaf een beeld van de geestelijke leegte die ervoor in de plaats kwam. In haar nieuwste verkent ze verder en dieper dan voorheen de psychologie van het geloof.
—
Eerder verschenen in Knack
