Antigone in IS setting
Kamila Shamsie verplaatst de klassieke Antigone-tragedie naar onze huidige wereld waarin culturele, religieuze en nationale identiteit hot items zijn geworden. Wanneer de wetten van de staat botsen met die van je geweten, wat moet je dan doen, vraagt Shamsie zich samen met Antigone af.
[Recensie] Zo’n tweeënhalf millennium geleden schreef Sophocles Antigone, een tragedie met zoveel slagkracht dat ze vandaag nog net zo relevant is als toen. Dat blijkt uit de vele herwerkingen en interpretaties die er de voorbije eeuw van gemaakt zijn, door Jean Anouilh en Bertolt Brecht natuurlijk, maar recent ook nog door Stefan Hertmans in het toneelstuk Antigone in Molenbeek. Ook Kamila Shamsies roman Huis in Brand grijpt terug naar deze tragedie aller tragedies die de vraag stelt welke autoriteit het hoogste is, die van de staat en zijn wetten of die van het persoonlijk geweten en de rechtvaardigheid.
Bij Sophocles was Antigone de dochter van Oidipus. Toen deze afstand deed van de troon liet hij Thebe na aan zijn twee zonen, op voorwaarde dat ze om beurten zouden regeren. Eteokles en Polyneikes vergaten die belofte zo gauw ze haar gemaakt hadden en begonnen een hevige strijd waarbij ze allebei het leven lieten. Koning Creon besliste dat Eteokles een staatsbegrafenis zou krijgen terwijl zijn broer buiten de stad achtergelaten moest worden voor de aasgieren. Dit ging zo erg in tegen het rechtvaardigheidsgevoel van hun zus Antigone dat zij het recht in eigen handen nam en Polyneiokes zelf begroef. Daar moest zij voor boeten, besliste Creon. Doordat Antigone een relatie had met zijn zoon en deze niet zonder slag of stoot het doodsvonnis wou aanvaarden dat over zijn geliefde was uitgesproken, riep de koning daarmee het onheil af over zichzelf.
Kamila Shamsie verplaatst dit verhaal niet alleen naar vandaag, ze geeft er ook een heel eigen draai aan, zonder evenwel de oorsprong ervan te verraden. De Pakistaans-Britse Isma heeft haar studie sociologie moeten onderbreken om voor haar negen jaar jongere broer en zus Aneeka en Parvaiz te zorgen. Vader was altijd de grote afwezige in het gezin en toen moeder stierf bleef alleen grote zus over om de tweeling op te voeden. Nu ze negentien zijn, acht Isma de tijd gekomen om eindelijk haar promotie aan te pakken, en dus reist ze van Londen naar New York, waar haar voormalige studiebegeleider inmiddels les geeft.
Ze ontmoet er Eamonn Lone, die niet veel meer doet dan het geld van zijn familie erdoor jagen en Isma duidelijk laten voelen dat hij meer wil dan vriendschap. Eamonn is de zoon van een succesvolle Iers-Amerikaanse die getrouwd is met Karamat Lone, een Brits volksvertegenwoordiger van Pakistaanse afkomst die er een paar hevige standpunten op na houdt. Als je ergens wil komen in het huidige Groot-Brittannië, zegt hij onomwonden, dan moet je vooral niet uit de band willen springen door atypische kledij te dragen als een hoofddoek of zo. Isma heeft het daar moeilijk mee. Voor haar is Karamat een donkere wolk die boven een eventuele relatie met Eamonn hangt, zeker wanneer deze volksvertegenwoordiger de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken wordt.
Shamsie, zelf van Pakistaanse afkomst en sinds 2007 haar tijd verdelend tussen Karachi en Londen, plaatst Sophocles’ Antigone in een omgeving waar identiteit een grote rol speelt. Niet alleen culturele of religieuze identiteit, maar ook nationale. Parvaiz komt immers onder de invloed van een stel jihadisten die hem wijsmaken dat zij hem in contact kunnen brengen met mensen die samen met zijn vader de heilige oorlog uitvochten in Bosnië, Kosovo en Afghanistan. Maandenlang beuken ze op hem in tot hij beslist hen te volgen, wat uiteindelijk tot het verlies van zijn Britse identiteit zal leiden. Minister Karamat heeft immers beslist dat Britten die de IS-troepen gaan versterken hun Britse identiteit verliezen. Wanneer Parvaiz sneuvelt, kan hij dus niet in Britse grond begraven worden.
Kamila Shamsie debuteerde in 1998 met In the City by the Sea, een roman die haar meteen een paar nominaties en prijzen opleverde. Huis in Brand is inmiddels haar achtste boek en ook dit stond op tal van long- en shortlists. Shamsie is dan ook een bijzondere schrijfster. Het zijn alleen de allergrootsten die schrijven makkelijk kunnen laten lijken en zij kan dat. Shamsies zinnen vloeien over het papier als water over de rotsen van een fris bergbeekje. Geen enkele metafoor is gezocht en ieder woord is relevant. Weinigen doen haar dit na.
Bovendien heeft Shamsie haar roman ook bijzonder vernuftig opgebouwd. Soms krijg je een beter beeld van iets door het zijdelings te benaderen. Slapeloosheid los je bijvoorbeeld niet op door de hele nacht heel hard te liggen denken dat je moet slapen omdat je anders de dag nadien een vod zal zijn. Nee dat doe je door je gedachten juist op iets anders te zetten. Zo ook heeft Shamsie Huis in brand opgevat, want ook al lijkt Isma heel lang de plot te zullen dragen, uiteindelijk is het haar jongere zus Aneeka die zich zal bekommeren om het lijk van haar broer. Dit geeft een interessante twist aan het boek en laat je als lezer des te beter beseffen waar het om draait: rechtvaardigheid.
—
Eerder verschenen in De Morgen
