Giphs openhartigste roman, in briefvorm
Giph, dezelfde die we al kennen uit de gelijknamige roman Giph en uit Ik omhels je met duizend armen, speelt opnieuw de hoofdrol in weer een roman – dit keer in briefvorm – van Ronald Giphart: IJsland. Ditmaal zonder de vrouw met wie hij lange tijd samen was, de vrouw met wie hij een gezin wilde stichten en de vrouw die uiteindelijk een miskraam kreeg: Samarinde. Een roman over vrouwenversierder Giph zou echter geen typische Giphartroman zijn, als ook hier niet weer een romance zou opbloeien. Al op één van de eerste pagina’s is het zo ver: Giph ontmoet de zwangere, Friese Teaske. ‘Ik kondig het hierbij vast aan,’ schrijft hij dan, ‘deze brief gaat verder uitsluitend nog over haar.’
Dat laatste is niet helemaal waar. Hoewel Teaske inderdaad in een groot deel van de roman aanwezig is, hetzij lichamelijk, hetzij in Giphs herinnering, gaat IJsland niet uitsluitend over haar. Nog voordat zij genoemd wordt, hebben we al gelezen over de (tamelijk pijnlijke) breuk met Samarinde en hebben we kennis gemaakt met de broers met wie Giph samen een cabarettrio vormt, Egon en Ludo. Samen trekken de drie mannen, die zichzelf theatergezelschap ‘Groep Smulders’ noemen, volle zalen in heel Nederland.
IJsland speelt zich voor het grootste gedeelte af in, hoe kan het ook anders: IJsland. Beschrijvingen van de vakantie die Giph daar met onder meer Egon, Ludo en hun impresario Junior houdt, worden afgewisseld met flashbacks naar zijn leven thuis, in Nederland. In dat verleden woont Giph samen met Teaske en haar zoontje Bent, een baby waarvan Giph weliswaar niet de biologische vader is, maar die hij wel vanaf zijn geboorte heeft meegemaakt. De geboorte verloopt niet vlekkeloos: Bents hart is erg zwak waardoor hij lange tijd in het ziekenhuis moet blijven en zelfs twee operaties moet ondergaan. De eerste keer dat Teaske haar zoontje mag vasthouden, wordt, zoals aangekondigd, door Giph op bijzonder zakelijke wijze beschreven:
‘Zonder verbeelding, zonder invallen, zonder het wapen van de fantasie, zonder overdrijven, humor of ironie. Het lukt me niet om je anders over deze scène uit ons leven te vertellen dan met een opsomming van handelingen.’
Dat Ronald Giphart, die er gewoonlijk niet voor terugdeinst om humor te gebruiken, ook niet bij het beschrijven van serieuze situaties, er nu toch voor gekozen heeft om alle grappen achterwege te laten, is een dappere keuze die in zijn voordeel uitpakt. De ernst van de situatie wordt beklemmender, de compassie die je als lezer voelt levensechter.
Dat is ook te danken aan de briefstructuur van de roman. De brief die expliciet aan ons, lezers, gericht is, betrekt ons van begin af aan bij alle gebeurtenissen, doordat Giph ons rechtstreeks aanschrijft (‘Wat er thans gebeurt tussen ons, tussen deze zin en jouw aandacht, dit, hier, nu, is uniek, eenmalig en onherhaalbaar. Dit is iets tussen ons, vriend…’). Hoewel de relatie tussen de afzender en de geadresseerde onbenoemd blijft, is er direct een soort verbondenheid met Giph te voelen, die in zijn brieven net zo openhartig schrijft als een ander in een dagboek zou doen. Dat maakt IJsland bijzonder ongedwongen. Giph schrijft alles op zoals het in hem opkomt, zelfs wanneer hij weet dat het voor de spanning in het verhaal funest is. Wanneer Giph en zijn impresario Junior bijvoorbeeld langzaam liggen te bevriezen onder een omgevallen sneeuwscooter, wordt, net op het moment dat het spannend begint te worden, meegedeeld dat alles gauw opgelost zal worden:
‘Om meteen een eind te maken aan de bloedstollende suspense: wat we op dat moment niet weten is dat we met Juniors manoeuvre inderdaad een fors stuk hebben afgesneden, en dat we binnen tien minuten door Ragnheidur Fjalardóttir en de anderen zullen worden ontzet uit onze hachelijke situatie. Maar dat weten we op dat moment dus niet.’
De jonge Giph uit Giph bekommerde zich vooral (of eigenlijk: alleen maar) om zijn liefdes- en seksleven. In Ik omhels je met duizend armen werd de iets oudere Giph voor het eerst geconfronteerd met de dood, en wel gelijk die van zijn eigen moeder. IJsland overtreft deze beide voorgaande boeken in oprechtheid, en in zijn welslagen de lezer mee te nemen in de avonturen van Giph, die van enkel vrouwenversierder geëvolueerd is tot liefhebbende vader.
Er valt een ontwikkeling in Gipharts boeken waar te nemen: de puberale, slapstickachtige humor neemt af, evenals de seks, maar de ontroerende passages nemen toe. Het is een ontwikkeling die ik, zeker na het lezen van IJsland, van harte toejuich.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
