Vorst Rutte
[Essay] Woensdagavond 15 maart was het feest bij de VVD, opnieuw slaagde de partij erin de grootste van Nederland te worden, concurrent PVV achter zich latend. Het is een politieke zege die te danken is aan Mark Rutte, die zich bewees als meester in het spel van het zieltjeswinnen. Ondanks de (in mijn ogen onterechte) kritiek die de regering kreeg heeft Rutte in de campagne het zetelverlies weten te minimaliseren, terwijl de kabinetgenoten van de PvdA een pijnlijk, haast meelijwekkend verlies leden. Maar waar haalt Rutte zijn strategisch vermogen vandaan? Het zou mij allesbehalve verbazen als Rutte op de hoek van zijn torentjesbureau Il Principe van Machiavelli heeft liggen en dit handboek voor machtsconsolidatie regelmatig raadpleegt.
Voor ik dit essay vervolg eerst even een literaire disclaimer: ik weet dat Machiavelli Il Principe adresseerde aan de 16de-eeuwse, alleen-heersende despoot en dat het politieke landschap natuurlijk drastisch is veranderd. Desalniettemin bevat het boek een scala aan passages over leiderschap en politieke keuzes die absoluut nog van toepassing zijn op de moderne vorst (lees: premier of president). In Nederland vertellen wij elkaar dat het in onze democratie verkiezingen gaat om visie, idealen en inhoud, maar in realiteit schuilt daar een slinks, opportunistisch en zelfs een tikje ordinair spel achter dat uiteindelijk bepaalt wie onze leider wordt of blijft. Bij dit spel en daarmee ook bij de keuze van het volk zijn het imago en de reputatie van een individu van groter belang dan wij soms toe willen geven. Lodewijk Asschers nederlaag is hier het bewijs van. Rutte en Asscher waren namelijk samen verantwoordelijk voor het beleid van de afgelopen vier jaar en Asschers ideeën staan niet ver af van ditmaal succesvolle partijen als GroenLinks. Toch werd hij de grote verliezer, terwijl Rutte er met de machtsbuit vandoor ging.
Rutte’s achterban
Machiavelli constateert dat er twee groepen ‘onderdanen’ (nu burgers) zijn: het ‘gewone’ volk en de elite. Deze groepen hebben tegenstrijdige wensen. De elite wenst het volk ‘te onderdrukken’, oftewel de eigen dominante positie te behouden in de samenleving. Het volk wenst niet onderdrukt te worden, oftewel niet aangetast te worden in hun relatief simpelere behoeften: werk, een onderkomen, vrijheid en veiligheid. Machiavelli begreep als geen ander dat het verwaarlozen van een van de twee groepen ten gunste van de andere groep altijd leidt tot verlies van de macht. “Een vorst dient de elite te respecteren zonder zich daarmee gehaat te maken bij het volk”. Als VVD’er vertegenwoordigt Rutte in eerste instantie de elite. Zijn vaste achterban bestaat uit hoogopgeleide, vermogende mensen. Met het oog op Machiavelli’s leer (en dus idealen achter je latend) is dit een uiterst verstandige keuze omdat rijkere mensen minder snel ontevreden zijn, zolang je maar hun welvaart in stand houdt. Het nu demissionaire kabinet heeft ons uit de crisis geholpen waarmee de VVD die achterban grotendeels kon behouden. Beloftes als de 1000 euro die hij niet waar heeft kunnen maken is volgens Machiavelli’s handboek ook geen probleem als je de onderdanen maar overall tevreden weet te houden. Het is dus zaak dat je als vorst niet voor de fouten verantwoordelijk gehouden wordt. Rutte vond hierin in zijn vicepremier Asscher een goed slachtoffer. De PvdA vertegenwoordigt namelijk een groep die veel lastiger tevreden te houden is in zware tijden, namelijk het volk. Een crisis raakt de armen toch altijd het hardst, omdat ze simpelweg minder kunnen missen. Beloftes van het kabinet als een basisbeurs zijn van veel meer waarde voor het volk dan voor de elite en een sociale partij als de PvdA moest dus in de campagne haar excuses aanbieden aan de directe achterban dat het ze niet gelukt was om juist die beloftes waar te maken. Waarmee alle fouten uit de afgelopen regeringsperiode op het bord van Asscher kwamen.
Campagne strategie
Rutte heeft dus, in tegenstelling tot de Partij van de Arbeid, zijn vaste achterban weten te behouden. Maar om de grootste partij van het land te blijven moet je ook stemmen verwerven onder andere groepen van de samenleving. Om dit doel te behalen heeft de premier simpelweg ingespeeld op hét sentiment van deze verkiezingen, namelijk het PVV-sentiment. Want nog meer dan in zijn portemonnee, voelt het volk zich aangetast in zijn veiligheid. Aangewakkerd door het luide doemdenken van Wilders, groeide de angst voor het verlies van onze Nederlandse waarden en onze fysieke veiligheid. Rutte is meegegaan met Wilders, met als een geschenk uit de hemel de recente crisis met Turkije. “Niets bezorgt een vorst groter gezag dan militaire ondernemingen en uitnemende proeven van bekwaamheid”, schrijft Machiavelli. Rutte heeft volgens dit recept Nederland in de Turkijecrisis laten zien dat hij net als Wilders sterk en duidelijk is en niet lafhartig en wispelturig. Het was zijn eigen triomfantelijke overwinning op het slagveld, waarin hij, met Nederlands vlag in de hand, ons verdedigde tegen een invloed waarvoor iedereen zo bang is. Het is briljant hoe Rutte op een zo breed gedragen sentiment heeft weten in te spelen zonder te veel te vervallen in populisme en de elite te verliezen (aan bijvoorbeeld CDA of D66).
Machiavelli constateert dat een vorst zowel een vos als een leeuw moet zijn. Een sluwe vos om vallen te ontwaren en een sterke leeuw om wolven te verslaan. Als een vos ontweek Rutte de valkuil van het afgestraft worden op de afgelopen regeerperiode, een valkuil waar Asscher met open ogen in tuinde. En als een oranje leeuw stond hij op tegen de wolven die onze ‘fantastische’ Nederlandse waarden bedreigen. Bravissimo vorst Rutte, bravissimo.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
