Ons afweersysteem in de schijnwerpers
Ons afweersysteem zit ingewikkeld in elkaar. Toch slaagt immunoloog Daniel Davis er in zijn boek Immuun in om een duidelijk overzicht te geven. Hij beschrijft de ontdekking van allerlei celtypen alsof hij er zelf bij was en laat daarnaast nog ruimte voor het persoonlijke verhaal van de onderzoekers.
[Recensie] Daniel Davis, hoogleraar immunologie aan de universiteit van Manchester, schreef zijn boek Immuun in 2018. Afgelopen februari verscheen de Nederlandse vertaling. Vlak daarna zette de uitbraak van het coronavirus onze wereld op zijn kop. Eigenlijk een perfecte timing, want door de coronacrisis kwam onderzoek naar het afweersysteem ineens weer vol in de belangstelling te staan. Een mooi moment om meer te lezen over de rol van het afweersysteem bij het bestrijden van infecties en andere ziekten.
Persoonlijk verhaal
De twintigste eeuw kenmerkt zich door een aantal doorbraken op het gebied van de immunologie. Het is de eeuw waarin wetenschappers de belangrijkste spelers van het afweersysteem ontdekten en ook ontrafelden hoe die spelers samenwerken om ziekten tegen te gaan.
Davis geeft in zijn boek geen saaie opsomming van celtypen, moleculen en signaalstoffen. Die termen komen zeker wel ter sprake, dat is ook haast onvermijdelijk, maar worden steeds omkaderd door het persoonlijke verhaal van de onderzoeker die de ontdekking deed. Welke drijfveren en tegenslagen waren er en hoe reageerden collega’s op een nieuwe vinding? Juist deze details maken het boek spannend en interessant om te lezen.
Het verhaal van Ralph Steinman springt er wat mij betreft uit. Deze Canadese immunoloog is de ontdekker van dendritische cellen, de cellen van het afweersysteem die alarm slaan als ze een ziekteverwekker detecteren. Toen Steinman deze cellen voor het eerst door een microscoop bekeek, was hij er direct van overtuigd dat hij iets bijzonders op het spoor was. Zijn collega’s dachten daar in eerste instantie anders over. Pas toen Steinman met behulp van experimenten kon aantonen wat de cellen deden, waren ze overtuigd.
Steinman wilde dendritische cellen gebruiken om vaccins te maken tegen ziekten als hiv, tuberculose en kanker. Hij deed jarenlang onderzoek naar de mogelijkheden, totdat hij in 2007 kanker kreeg. Hij werd zelf proefkonijn en probeerde maar liefst acht verschillende experimentele behandelingen, waaronder drie vaccins op basis van dendritische cellen. Steinman stierf enkele dagen voordat hij in 2011 de Nobelprijs toebedeeld kreeg.
Open einde
Davis laat in zijn boek dus heel mooi zien hoe de grote ontdekkingen op het gebied van immunologie tot stand zijn gekomen. In het laatste hoofdstuk richt hij zich volledig op medicijnen van de toekomst. Hoe kan kennis over ons afweersysteem leiden tot betere vaccins tegen infectieziekten en alternatieve behandelingen voor andere ziekten, zoals immuuntherapie tegen kanker?
Het is jammer dat Davis in dit laatste hoofdstuk niet echt antwoord geeft op zijn eigen vragen. Hij stelt wel dat het waarschijnlijk onmogelijk is om een grote, alles verklarende theorie van het afweersysteem te formuleren. Dat geloof ik direct. Ook nu, tijdens de corona-uitbraak, blijkt weer dat we nog niet goed begrijpen waarom sommige mensen ernstig ziek worden na een infectie en anderen alleen lichte klachten krijgen. Heeft dat te maken met de reactie van ons afweersysteem? Ik had in het slotstuk graag gelezen welk type onderzoek ons verder kan helpen om zulke vragen te beantwoorden.
Dit open einde zet wel aan tot nadenken. En in combinatie met de verhalen over eerdere ontdekkingen, inspireert het onderzoekers in spe wellicht om ook eens naar het afweersysteem te gaan kijken. Met de enthousiaste toon waarop Davis over zijn vak spreekt, bereikt hij zeker zijn doel: ervoor zorgen dat het afweersysteem ook in de rest van de eenentwintigste eeuw in de schijnwerpers blijft staan.
Over de auteur
Daniel M. Davis is immunoloog aan de universiteit van Manchester. Hij maakt gebruik van nieuwe beeldvormende technieken om de hoofdrolspelers van het afweersysteem beter in beeld te brengen. Door naar het gedrag van de cellen te kijken, ontdekte hij bijvoorbeeld een nieuwe manier waarop afweercellen met elkaar kunnen communiceren.
—
Eerder verschenen op NemoKennislink
