Allemaal individuele Belgische ‘traumaatjes’
Nu de verdeeldheid tussen Vlamingen en Walen door de politiek op de spits is gedreven en België als natie een crisis doormaakt, komt de herinnering aan Dutroux misschien wat al te ongelegen. De Waalse en Vlaamse slachtoffertjes, het falen van de politie en het justitiële apparaat, het is wellicht niet het verleden waar Belgen op dit moment klaar voor zijn om op terug te blikken. Of toch wel, kan het land er juist wel de nodige steun uit putten? ‘Er was echt wel een solidariteit tussen alle Belgen,’ zei Kristien Hemmerechts in een interview over de collectieve verontwaardigde reacties op de affaire destijds, en ze merkte op dat de twee landstalen toen probleemloos werden gecombineerd.
Daarom is het jammer dat in haar nieuwe roman In het land van Dutroux geen Walen figureren. Het beeld van de gemeenschap dat ze daarin schetst – iedereen in shock door de gebeurtenissen – wil namelijk caleidoscopisch aandoen. Het boek bevat vijf delen, die met behulp van de vele flashbacks zo’n twintigtal jaren bestrijken, waarin we steeds over de schouder van iemand anders de wereld bezien. En via hen leren we weer nóg meer personages met al hun wel en wee kennen.
We lezen over de zussen Roos en Rie die met een wat al te handtastelijke vader moeten leven, Wendy wiens moeder na de Witte Mars voor ‘de meisjes’ niet meer thuiskomt, Aline die een pension runt en wiens man met de Spaanse kokkin overspel pleegt, Sarah die een ernstige ziekte onder de leden heeft maar dit voor haar man verbergt, Sally die doodsbang is voor haar onhandelbare puberzoon, Ruchir die zijn toekomstige vrouw ontmoet tijdens zijn werk in het dodenhuis waar haar moeder ligt, Paul Devroey wiens zoon overleden is na zijn tong te hebben ingeslikt… Dit is een nog onvolledige greep uit alle loodzware intriges waarmee de bijna 400 pagina’s van In het land van Dutroux zijn gevuld.
De verwikkelingen lijken eerst weinig met elkaar te maken te hebben en zo wekt de roman in eerste instantie een nogal fragmentarische indruk (‘is dit geen verhalenbundel?’), maar later beginnen zich langzaam de verbanden af te tekenen. Deze liggen echter niet zozeer in de intense collectieve beleving van de zaak Dutroux. In zekere zin is iedereen namelijk wel aangedaan door de gebeurtenissen, maar lijken ze er toch niet werkelijk bij betrokken. Ze horen erover via het tv-journaal, zien de afgrijselijke beelden, kennen de pijnlijke feiten en projecteren die zo nu en dan vluchtigjes op hun omgeving. Dus Hemmerechts haalt de kwestie er aan de ene kant wel regelmatig bij. Maar anderzijds doet ze dat zo zijdelings, werkt ze de aandacht ervoor zo weinig uit, dat je je afvraagt of het boek zijn titel wel waard is.
Dutroux vormt kortom vooral het statische decor waartegen de individuele lotgevallen zich afspelen. De schijnwerpers zijn voornamelijk gericht op de moeilijkheden van de individuele personages. Uiteindelijk bekommeren zij zich voor alles om hun eigen levenswandel, en dat blijkt al zwaar genoeg. Allemaal proberen ze daarin controle te krijgen over wat ze willen en doen, over de keuzes die ze maken en het lot dat ze in eigen hand willen nemen.
Het merkwaardige is dat In het land van Dutroux op twee niveaus aan dezelfde kwaal lijdt. Het geeft ons zoals gezegd een wat flauw beeld van de impact die Dutroux op mensen had (is er niet méér aan de hand dan dat mensen emotioneel reageren op de televisiebeelden?). En tegelijk zijn de particuliere lotgevallen, die daartegenover de overhand hebben, zo talrijk dat Hemmerechts te veel ruimte nodig heeft om die uit te leggen en deze daardoor nauwelijks diepte kunnen krijgen. Erudiet, zoals De ware geschiedenis van Victor en Clara Rooze, is deze roman dan ook niet, en evenmin stilistisch spannend. Een leuke vondst als de volgende is uitzonderlijk:
‘De woorden die de bakker, zijn vrouw en Roos spraken, bleven als ballonnen in de winkel hangen. Elke ballon zat propvol met ongezegde woorden. Nu rolde er een bulderende lach uit het zwarte gat van hun mond. De ballonnen spatten uit elkaar en de woorden dwarrelden op het brood, het gebak en de hoofden van het bakkersechtpaar.’
Omdat er over het algemeen veel gebeurt – zoveel eigenlijk dat je moet oppassen de draad niet kwijt te raken – en de dialogen legio zijn, leest In het land van Dutroux vooral gemakkelijk weg. Maar aan de keerzijde daarvan zit dus de kwaal, de oppervlakkigheid, die het hele boek overschaduwt.
