"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

In wonderland

Zaterdag, 3 april, 2010

Geschreven door: Christine Otten
Artikel door: Julia Homoet

Pijnlijke herinnering keert net zo hard terug

In 1994 worden Christine Otten en haar echtgenoot Hans Krikke om vijf uur ’s ochtends van hun bed gelicht door een arrestatieteam. Zonder opgaaf van redenen doorzoekt het team het huis en nemen ze, naast allerlei persoonlijke eigendommen, de journalist Krikke mee wegens verdenking van betrokkenheid bij de terreurbeweging RaRa. Na zes dagen wordt hij bij gebrek aan bewijs weer vrijgelaten. De website van Otten vermeldt dat deze gebeurtenis de aanleiding vormde voor haar vierde roman In wonderland. Hierin beschrijft zij hoe het journalistenechtpaar Herman en Caroline terugblikt op een soortgelijke huiszoeking en arrestatie. Nu een cineast hun ervaringen wil verfilmen, worden ze opnieuw met dit pijnlijke voorval geconfronteerd.

Ter voorbereiding van zijn film voert de regisseur een aantal gesprekken met Herman en Caroline, waarin ze vertellen hoe ze deze gebeurtenis hebben beleefd. Dit vormt het begin van een onrustige periode, waarin ze beiden een manier zoeken om de zaak een plek te geven. Herman doet een poging erover te schrijven; Caroline neemt contact op met de rechter-commissaris Frans, die de huiszoeking destijds geleid heeft. Zij kampt nog altijd met onbeantwoorde vragen en hoopt bij hem opheldering te vinden.

Wanneer zij elkaar ontmoeten blijkt ook Frans de zaak nooit in vrede te hebben afgesloten. Hij heeft destijds fouten gemaakt en voelt zich schuldig tegenover het echtpaar. Al na hun eerste korte ontmoeting blijkt dat niet alleen Caroline, maar ook Frans een grote behoefte heeft aan volgende gesprekken.

Vanuit het perspectief van deze drie mensen wordt het verhaal van toen en nu geleidelijk verteld. De verschillende fragmenten zijn geen puzzelstukjes die stapsgewijs leiden tot een oplossing van de zaak, maar individuele beschrijvingen van een gebeurtenis die geen opheldering kent. Of Herman ooit iets met de terreurbeweging RaRa te maken heeft gehad wordt niet duidelijk.

Dans Magazine

Ottens eigen ervaring biedt uitstekend materiaal voor een kafkaësk boek: twee mensen verliezen in één ochtend de controle over hun leven. Er wordt met hen gesold. Iemand heeft ergens iets besloten en daarom wordt het leven van deze mensen een poos stilgezet. Hoe ze na het gebeuren de draad weer moeten oppakken, moeten ze zelf maar uitzoeken.

De desoriëntatie en onwetendheid van Caroline en Herman komt hierbij goed naar voren. Zowel bij de eerste inval, als in de weken die volgen, hebben ze geen idee wat er gaande is. Omdat hen geen verklaring wordt gegeven, kunnen ze de zaak nooit volledig verwerken. Na veertien jaar kampt Caroline nog steeds met schuldgevoelens, zonder aanwijsbare bron.

Het is duidelijk dat deze gebeurtenis het leven van Caroline en Herman heeft omgegooid, maar toch intrigeert de zaak niet. Of Herman nu wel of niet iets te maken had met de terreurbeweging; het maakt eigenlijk niet uit. Over de precieze aard of bedoeling van de zaak wordt zo weinig verteld, dat dit gedeelte van het verhaal nauwelijks een rol speelt. Het boek moet het zodoende niet hebben van Jason Bourne-achtige ontknopingen, maar van de verwikkelingen rondom de drie hoofdpersonen.

Opvallend is vooral dat hun beweegredenen onduidelijk of onlogisch zijn. Het is vreemd dat Caroline na al die jaren Frans opzoekt en nog minder plausibel dat ook hij al veertien jaar wacht op een gelegenheid zijn hart te luchten over deze zaak. En waarom vraagt Caroline niet gewoon aan haar man zelf wat er precies gebeurd is? Het is dikwijls spannend wanneer personages in een boek moeilijk te doorgronden zijn, maar in dit geval wekken de ongeloofwaardige karakters en verhoudingen vooral irritatie op – en blijft er wel heel weinig over om de interesse van de lezer vast te houden.

Ook Ottens stijl kan dit probleem niet opvangen. Otten heeft ervoor gekozen een persoonlijke herinnering om te vormen naar een roman. Ze heeft een reconstructie van haar eigen ervaring als raamwerk genomen voor het boek, en deze vervolgens aangevuld met fictieve elementen. Dit heeft geresulteerd in de vreemde driehoeksverhouding tussen Herman, Caroline en Frans en velerlei bedachte details. Deze ‘overtollige’ details kunnen bijdragen aan de geloofwaardigheid van een roman en de verbeelding van de lezer aansturen, maar in dit boek hebben ze deze uitwerking niet en ogen de finesses als opvulling:

‘Zodra Zoe na elf pijnlijke uren persen en puffen eindelijk uit mijn lichaam glipte, op 1 juni, om tien over halfvier in de middag, op een prachtige zonovergoten dag, leek het alsof de zaak nooit werkelijk had plaatsgevonden.’

Deze beschrijving komt vooral over als een droge opsomming van feitjes en maakt dat ik niet zozeer die prachtige zonnige dag in juni voor me zie, maar eerder de schrijfster die achter haar bureau een paar aardige bijzonderheden verzint.

Ook doen, ondanks Ottens eenvoudige stijl en alledaagse taalgebruik, de vele dialogen te kunstmatig aan. Het veelvuldige gebruik van voornamen door alle personages in het boek komt onnatuurlijk over:

‘“Weet je wat dat voor zo’n man betekent, als jij zo’n verhaal gaat publiceren?”

“Natuurlijk weet ik dat. Je hoeft niet zo’n superieure toon aan te slaan, Herman. Ik vind dat we recht hebben op zo’n verhaal. Jij wilde toch altijd dat het Openbaar Ministerie publiekelijk excuses zou maken, Herman?”

“Jezus, Caroline. Natuurlijk wilde ik dat. Maar dat is iets anders dan wraak. Wat denk je ermee te bereiken?”

“Gerechtigheid. Moet ik dan helemaal niets doen met zijn verhaal? Dat voelt niet goed, Herman.”’ (cursivering door mij aangebracht)

Het is jammer dat de literaire middelen die Otten inzet om haar verhaal te vertellen uiteindelijk afbreuk doen aan dit verhaal. In de transformatie van werkelijkheid naar fictie verliest het verhaal de spanning en kracht die het in de kern bezit.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.