De urgentie van een eigen stem
[Recensie] Young Adult-fictie (verder YA-fictie), diversiteit en inclusiviteit staan vandaag de dag binnen de jeugdliteratuur hoog op de (inter)nationale onderzoeksagenda. Diversiteit is een veelomvattend begrip dat volgens de definitie van de #WeNeedDiverseBooks organisatie ‘all diverse experiences, including (but not limited to) LGBTQIA, Native, people of color, gender diversity, people with disabilities, and ethnic, cultural, and religious minorities’ omvat. (wndb 2016) Onderzoek laat zien dat in de Nederlandse jeugdliteratuur de discussie over diversiteit vooral is toegespitst op de uitsluiting van schrijvers en personages van niet-westerse afkomst. (zie Van Voorst 2007, 2017) Ook internationaal is er veel aandacht voor (het gebrek aan) culturele diversiteit in jeugdboeken. Vooral Angelsaksische landen hebben op dit gebied een relatief lange onderzoekstraditie. Daar zijn The All-White World of Children’s Books (1965) van Nancy Larrick en Mirrors, Windows, and Sliding Glass Doors (1990) van Rudine Sims Bishop inmiddels klassiekers.
YA-fictie is de afgelopen twee decennia een van de snelst groeiende segmenten in de jeugdliteratuur gebleken. In de Verenigde Staten bestaat de term al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw, maar in Nederland heeft YA als label pas in het begin van het nieuwe millennium voet aan de grond gekregen. Met deze boeken voor lezers tussen kindertijd en volwassenheid hopen bemiddelaars het tij van een afnemende leescultuur onder adolescenten te keren. Studies naar YA-boeken (onder anderen Trites 2000) richten zich vooral op het potentieel van dit genre voor de identiteitsvorming van jongeren.
In het eerste hoofdstuk van Inclusive Young Adult Fiction geeft Melanie Ramdarshan Bold een overzicht van het internationale onderzoek naar inclusiviteit en YA-fictie en verantwoordt ze de keuzes die ze in haar eigen studie maakt. Zo zegt ze een voorkeur te hebben voor de termen multi etnisch en multicultureel boven divers. Het laatste begrip vindt ze problematisch, omdat het otherness impliceert met wit als de norm. Om dezelfde reden heeft ze moeite met de noemer authors of colour. Toch gebruikt Ramdarshan Bold deze term zelf ook, naast noties als minderheidsauteurs en racialised authors. De begrippen benadrukken de achterstandspositie van deze auteurs en door het gebruik ervan toont ze zich naar eigen zeggen solidair met hun strijd voor gelijke behandeling.
Haar keuze voor Young Adult licht ze toe in het tweede hoofdstuk, waarin ze daarnaast de geschiedenis van YA-fictie samenvat. Haar eerste argument betreft de belangrijke rol die media, boeken voor kinderen en jongeren spelen in de identiteitsvorming van hun lezers. Ramdarshan Bold gebruikt dit argument voor alle media ongeacht doelgroep, maar onderzoek zoals dat van Trites (2000) laat zien dat identiteitsvorming in YA-fictie meer dan in media voor andere leeftijden op de voorgrond staat. Haar tweede argument is dat YA-boeken veelal meebewegen met maatschappelijke ontwikkelingen en daarom meer dan andere genres openstaan voor multiculturaliteit. Het derde en laatste argument is de populariteit van YA boeken onder jongeren. Het zijn de boeken die ze zelf kiezen om te lezen. Omdat volwassenen om die reden een minder grote rol in de bemiddeling tussen boek en lezer spelen dan bij jongere kinderen het geval is, kunnen adolescente lezers direct worden aangesproken.
In het vervolg van het boek komt het specifieke karakter van YA-fictie echter veel minder aan bod dan lezers op basis van dit hoofdstuk mogen verwachten. De focus ligt met name op de auteurs en de uitgevers van de boeken in plaats van op de teksten en hun lezers. Daarmee kiest Ramdarshan Bold voor een benadering van multi-etniciteit die afwijkt van die in andere recente onderzoeken. Waar studies zoals Imagining Sameness and Difference in Children’s Literature (Immel & O’Sullivan 2017) vooral tekstgericht zijn en focussen op de representatie van nationaliteiten en culturen in jeugdboeken, vertrekt Ramdarshan Bold vanuit een institutioneel perspectief. Deze andere invalshoek laat zien dat het gebrek aan inclusiviteit in jeugdliteratuur een gevolg is van veel meer factoren dan enkel op basis van tekstgericht onderzoek kan worden vastgesteld. Ramdarshan Bold biedt met haar studie inzicht in de manier waarop de uitgeversindustrie machtsverhoudingen tussen culturele groepen in stand houdt.
Inclusive Young Adult Fiction is onderdeel van een groter project dat zowel kwantitatief als kwalitatief van aard is. Het kwantitatieve onderzoek betreft een beschrijving van het aanbod aan YA-boeken van auteurs van kleur in Groot-Brittannie tussen 2006 en 2016 in relatie tot het totale aantal gepubliceerde boeken in dit segment. Het kwalitatieve deel bestaat uit half gestructureerde interviews met veertien Britse auteurs van kleur uit een totaal van veertig, die in de kwantitatieve database als zodanig geïdentificeerd werden. Dit aantal komt neer op anderhalf procent van alle auteurs die in dit tijdvak YA-fictie publiceerden. Het boek is hoofdzakelijk gebaseerd op het kwalitatieve onderzoek. Jammer genoeg geeft Ramdarshan Bold in het eerste hoofdstuk geen verantwoording van de vragen die ze deze auteurs heeft gesteld. Ze volstaat met de melding dat ze de schrijvers enkele kernvragen heeft voorgelegd die ze vervolgens heeft uitgebreid met vervolgvragen. Lezers kunnen uit het vervolg van de studie wel afleiden wat de belangrijkste kwesties zijn die in de interviews ter sprake zijn gekomen – vooroordelen ten aanzien van niet-westerse auteurs, de druk die uitgevers uitoefenen op auteurs om in hun boeken vooral over identiteitskwesties te schrijven, de marketing van hun werk – maar het had de leesbaarheid van de studie vergroot wanneer Ramdarshan Bold de interviews meteen inhoudelijk beter in de verf had gezet.
In het derde hoofdstuk bespreekt Ramdarshan Bold de gevolgen die de conglomeratie van de Angelsaksische uitgeverswereld heeft voor auteurs van kleur. Ze laat zien dat daarover globaal gesproken twee tegengestelde verhalen bestaan. Het ene verhaal betreft de hedendaagse grotere ruimte voor nicheproducten, het andere verhaal is dat de productie nu juist steeds homogener wordt. Uitgevers erkennen dat er op de boekenmarkt te weinig aandacht is voor multiculturaliteit. Tegelijkertijd zien zij zich genoodzaakt hun aanbod af te stemmen op de vraag van het grote publiek die hoofdzakelijk bepaald wordt door de stem van witte vrouwelijke recensenten. Uitgevers lossen dit dilemma volgens de auteurs op door hen onder druk te zetten zich aan te passen aan de vraag van lezers. De interviews laten zien dat schrijvers van kleur zich inderdaad conformeren om hun kans op publicatie te vergroten. Wit blijft de norm en het kader waarbinnen hun verhalen geschreven worden. Een aantal auteurs kiest ervoor werk uit te geven bij kleine, alternatieve uitgeverijen die ruimte bieden voor de eigen verhalen. Het risico daarvan is echter dat ze geïsoleerd raken en daardoor weinig succesvol zijn. Ramdarshan Bold concludeert dat er alle reden is om pessimistisch te zijn over multiculturaliteit in de uitgeversindustrie in het Verenigd Koninkrijk. Veel auteurs van kleur voelen zich er buitenstaanders. Toch blijven ze schrijven, ondanks de boodschap dat ‘diverse’ verhalen niet verkopen. Ze proberen te overleven. Dit derde hoofdstuk geeft een goed beeld van hoe de industrie werkt en welke obstakels auteurs van kleur tegenkomen wanneer ze hun eigen verhalen willen publiceren.
Het vierde en voorlaatste hoofdstuk van het boek gaat in op de impact van de culturele eenvormigheid in kinder- en YA-boeken op de identiteit van auteurs en lezers. Ramdarshan Bold verkent deze kwestie opnieuw op basis van de eerdergenoemde interviews waarin ze onder meer vroeg naar de eigen leeservaringen van niet-westerse auteurs. De meeste schrijvers bevestigen dat het gebrek aan boeken die personages van kleur representeren de identiteitsvorming in hun jeugd negatief beïnvloed heeft.
In dit deel van het vierde hoofdstuk herhaalt Ramdarshan Bold een aantal punten die in hoofdstuk drie al uitgebreid aan bod zijn gekomen. Wel koppelt ze de ervaringen van de auteurs nu aan de notie van de ‘single story’ van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozo Adichie. (2009) Ramdarshan Bold laat zien hoe auteurs van kleur zich in hun verhalen verzetten tegen het eenzijdige verhaal van ‘Britishness’ in de literatuur en welke hindernissen zij daarbij in hun loopbaan tegenkomen: de problemen financieel te overleven, het gebrek aan rolmodellen en het gebrek aan steun van uitgevers.
In de conclusie brengt Ramdarshan Bold de belangrijkste thema’s en uitgangspunten nog eens samen, herhaalt ze de noodzaak van verandering en wijst ze op de urgentie voor auteurs van kleur om een eigen stem te krijgen. Ze zet de barrieres nogmaals op een rijtje en sluit af met de mogelijkheden die er zijn om via bibliotheken, scholen, rolmodellen en netwerken meer aandacht te vragen voor multiculturaliteit in de literatuur.
Door auteurs van kleur zelf aan het woord te laten geeft Ramdarshan Bold met haar studie een belangrijke impuls aan de kritiek op een ‘wit’ uitgeversbeleid. Haar conclusies ten aanzien ‘the all-white world’ van jeugdboekenuitgeverijen waren nog overtuigender geweest wanneer ze de interviews wat systematischer had uitgewerkt en de herhalingen naar het einde toe had geschrapt. Het boek is desalniettemin een zeer bruikbare bron voor toekomstig onderzoek naar de positie van auteurs van kleur bij Nederlandse uitgeverijen van jeugdliteratuur.
—
Eerder verschenen in Vooys
Literatuur
Adichie, C.N., The danger of a single story. TEDGlobal, 2009, <https://www.ted.com/talks/chimamanda_ngozi_adichie_the_danger_of_a_single_story?>.
Bishop, R.S., Mirrors, Windows, and Sliding Glass Doors. In: Perspectives, 6 (1990) 3: ix-xi.
Immel, A. & E. O’Sullivan, Imagining Sameness and Difference in Children’s Literature, London 2017.
Larrick, N., The All-White World of Children’s Books. In: Saturday Review of Literature, 48 (1965) 11: 63-55.
Trites, R.S., Disturbing the Universe. Power and Repression in Adolescent Fiction, Iowa City 2000.
Voorst, S. van, In de “Kerk zonder kinderen” op zoek naar de allochtone kinderboekenauteurs. In: Literatuur zonder leeftijd, 21 (2007): 107-124.
Voorst, S. van, “Prinsesjes zijn nog altijd blond”. Waar zijn de jeugdboekenauteurs met een niet westerse migratieachtergrond? Verslag over de periode 2006-2016. In: Literatuur zonder leeftijd, 31 (2017): 10-23. ‘wndb 2016 End of Year Fundraiser’.
wndb, 16-11-2016, <www.diversebooks.org/about/wndb>, laatst geraadpleegd: 10-12-2019.
