"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Intelligentie in een notendop

Maandag, 1 februari, 2021

Geschreven door: Wim A. van de Grind
Artikel door: Cyril Lansink

Een gebrekkige intelligentie is geen noodlot

[Recensie] Wie hoog scoort op een IQ-test noemen we intelligent. Hij of zij zal het waarschijnlijk op school goed doen, en denkpuzzels met meer gemak oplossen. Het getuigt echter van weinig intelligentie hieruit te concluderen dat intelligentie samenvalt met wat in de IQ-test wordt gemeten. In een bredere biologisch-evolutionaire visie op intelligent gedrag blijkt deze conclusie namelijk niet houdbaar.

In een handzaam boekje ontvouwt emeritus hoogleraar Wim van der Grind de ins en outs van deze visie op aansprekende wijze. Intelligentie definieert hij als het vermogen kennis en inzicht te verwerven en die te gebruiken om succesvol te (over)leven. Dit leervermogen is niet alleen van belang voor het verstaan van een symbolische werkelijkheid (taal en rekenen) maar ook voor de omgang met anderen en de ontwikkeling en het in stand houden van fysieke capaciteiten. Sociaal-emotieve en lichamelijke intelligentie worden in een IQ-test niet gemeten maar blijken van even grote betekenis als het erom gaat het leven op gepaste wijze het hoofd te bieden.

Als Van der Grind vervolgens inzoomt op de biologische mechanismen en hersen(cel)structuren die de materiële grondslag vormen van dit meervoudige leervermogen wordt de lezer – in ieder geval deze – danig op zijn eigen intelligentie aangesproken. Er zullen heel wat hersencellen actief gemaakt moeten worden om te vatten hoe intelligent gedrag is opgeslagen in globale en specifieke hersenprogramma’s, en hoe een intern beloningssysteem (dopamine) deze programma’s helpt te blijven activeren. Aan de uiteenzetting ligt dat overigens niet – noodgedwongen summier, maar altijd helder -, wel aan de ingewikkeldheid van de materie.

De auteur laat zien dat de stelling van het cultureel determinisme – alle kennis is een kwestie van conditionering – niet klopt. Maar dat intelligent gedrag al voor een belangrijk deel genetisch in het brein is voorgeprogrammeerd betekent anderzijds niet dat het vermogen tot kennis- en inzichtverwerving louter erfelijk bepaald zou zijn, en al bij de geboorte zou vastliggen. Een gebrekkige intelligentie is geen noodlot. De wisselwerking met de omgeving – stimulerend onderwijs! – blijft belangrijk.

Boekenkrant

Intelligentie in een notendop is een beknopt maar zeer informatief boek. De vraag blijft of de biologische kijk op intelligentie naast de verrassende inzichten die ze oplevert niet ook deels het zicht op het onderwerp ontneemt. Begrijpen we intelligentie volkomen als we haar louter zien in het functionele perspectief van een succesvol sociaal leven? Zijn mensen niet vaak ook slim, schrander en verstandig zonder dat er een (evolutionair) doel mee gediend is? Bijvoorbeeld als ze, zoals Van der Grind, aan wetenschap doen en gewoon willen weten hoe het zit?

Eerder verschenen in Intermediair