"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Intuïtie maakt meer kapot dan je lief is

Maandag, 5 februari, 2018

Geschreven door: Harald Merckelbach
Artikel door: Hans van Maanen

Morele intuïtie

[Recensie] Ons oordeel over andere mensen hebben we in een oogwenk klaar: de een is stom, de ander niet te vertrouwen, slim of homo, en de derde is meteen af met dat rare kapsel. Dat zal vast wel iets met overleven in de steentijd te maken hebben, maar “soms zitten we er met die snapshotoordelen faliekant naast”, aldus hoogleraar rechtspsychologie Harald Merckelbach in zijn Intuïtie maakt meer kapot dan je lief is, een bundeling opstellen over de manier waarop onze ‘morele intuïtie’ ons grondig kan misleiden en dwarszitten. Een boef  met een intelligent gezicht wordt minder snel en minder zwaar bestraft dan een boef met een boeventronie, een dokter die empathisch en zorgzaam is, kán toch geen oplichter zijn?

Morele intuïtie, begint Merckelbach zijn betoog, is er eerder dan taal. Toon baby’s een filmpje waarin een rood rondje de helling op wordt geholpen door een geel rechthoekje, dan wel ervan afgegooid door een blauw vierkantje, dan willen ze spelen met het gele rechthoekje. Wij maken van jongs af direct verschil tussen good guys en bad guys, zegt Merkelbach.

Voeg daarbij ons rotsvaste vertrouwen in een eerlijke wereld — good guys worden beloond, bad guys gestraft (dus wie gestraft wordt, zal het er wel naar hebben gemaakt) — en de voetangels en klemmen liggen voor het oprapen. Overigens, peuters begrijpen ook al dat ze hun eerste oordeel soms moeten nuanceren als ze meer horen over de context — een gave die volwassenen misschien ook wat beter zouden kunnen onderhouden.

In prettig, helder proza leidt Merckelbach de lezer langs al die voetangels en klemmen. Het aardige daarbij is dat hij, nogal vrijpostig voor een academicus, gewoon man en paard noemt — of het nu gaat om neurochirurg Jansen, hersenonderzoeker Swaab, het NFI of het echtpaar Tree dat met ‘explosievendetectors’ de politiediensten van Thailand, Afghanistan, Irak en nog zo wat landen voor miljoenen oplichtte. Hij gaat in op ondeugdelijke analyse van vingerafdrukken, meineed, valse aangiften van mensen die zeggen een moord gepleegd te hebben en van meisjes die zeggen verkracht te zijn. Hij bespreekt oude moorden, cold cases, zogenaamd geheugenverlies en valse herinneringen — kortom alles wat in een doordeweekse aflevering van CSI ter tafel komt.

Heaven

Een sterk, actueel hoofdstuk wijdt Merckelbach ten slotte aan de problemen rond hersenen en misdaad: in hoeverre is iemand met een akelige hersentumor die de frontaalkwab afklemt, nog verantwoordelijk voor haar daden? Zijn er al misdadigers mooi van afgekomen met een dergelijk verweer, en wat moeten we daarvan vinden? Wie bepaalt dat? De antwoorden, althans de nodige overwegingen voor een antwoord, staan in dit voortreffelijke boek.

Eerder verschenen in Skepter, tijdschrift van Stichting Skepsis