"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Iron kingdom

Woensdag, 12 januari, 2022

Geschreven door: Christopher Clark
Artikel door: Sil Rutten

Opkomst en ondergang van het koninkrijk Pruisen


[Recensie] Iron kingdom, the rise and downfall of prussia 1600-1947 kent geen spectaculaire start. De eerste 150 pagina’s zijn redelijk saai om te lezen en gaan over waar de Hollenzollers, het Pruisische koningshuis, vandaan komen en hoe ze aan hun macht kwamen. Ook lezen we over wie er oorspronkelijk in het land woonden en over het ontstaan van protestantisme in de regio. Na het eerste stuk wordt het boek al snel interessanter en leuker om te lezen. Auteur Christopher Clark,  een Engelse historicus gespecialiseerd in Anglo-Germaanse relaties, stelt aan het begin van het boek dat Pruisen over haar hele geschiedenis  (1525-1947) twee types heersers kenden: het eerste type is een religieus heerser die houdt van ceremonies en tradities. Deze heersers trokken vaak de staatskas leeg voor hun eigen luxe interesses en deden vaak niet veel aan de expansie van hun gebied, maar zorgden wel vaak voor grotere eenheid binnen Pruisen dat vele verschillende volken kende. De religieuze heersers spraken ook vaak op een beleefde en beschaafde  toon.  Het tweede type waren heersers die meestal niet religieus waren en niet veel gaven om de luxe die het koningschap ze kon geven. Deze heersers spraken vaak in grove extremen, ze hielden niet van ceremonies en woonden deze bij alleen als het strikt noodzakelijk was. Dit waren de heersers die zich focusten op het leger, de expansie van het Pruisische gebied en op hun eigen militaire glorie. Clark stelt dit aan het begin van het boek, en vaak lijkt het er inderdaad op dat de Pruisische koningen van de verschillend types elkaar afwisselen. Dit ging natuurlijk niet altijd op, maar het is een mooie stelling die door het hele boek vaak terugkomt. 

Iron kingdom neemt je mee op reis door de algehele geschiedenis van Pruisen, veel aandacht wordt besteed aan de Holenzoller-dynastie: de electoraten (een electoraat is een leenman van de keizer van het heilige Roomse rijk) en koningen van Pruisen. Ook vertelt Clark veel over de Pruisische staat en hoe die in elkaar stak en het invloedrijke leger. Belangrijke dichters en filosofen uit de Pruisische Verlichting passeren de revue. De vele kranten die in Pruisen bestonden worden er ook beschreven. Verder gaat het boek diep in op de religieuze achtergrond van Pruisen, waar veel strijd bestond tussen de leer van Luther en de leer van Calvijn en talloze andere stromingen zoals het pietisme.

Clark gaat minder in op de oorlogen en veldslagen dan ik verwachtte. Het boek gaat dan ook over Pruisen, niet over Duitsland, en dat zorgt ervoor dat sommige oorlogen waar je als lezer verwacht over te lezen, maar heel kort behandeld worden, omdat Pruisen zelf minder mee te maken had. Wel wijdt lange passages aan de Dertigjarige oorlog, de Zevenjarige oorlog en de vier oorlogen die Bismarck respectievelijk tegen Italië, Denemarken, Oostenrijk en Frankrijk voerde. Na de Pruisische zegen van 1871 en de Duitse eenwording stopt de verslaggeving over de oorlogen omdat deze daarna door Duitsland gevoerd worden en niet meer door Pruisen afzonderlijk. Pruisen is dan deelstaat van het grotere Duitse rijk wiens koning de extra titel van Duitse Kaiser kreeg. Wel wordt goed weergeven wat voor invloed deze oorlogen hadden op het gebied van Pruisen in zijn laatste jaren.

Na de Eerste Wereldoorlog vluchtte de Duitse Kaiser (na abdicatie van zijn titels als koning van Pruisen en Kaiser van Duitsland) naar Nederland en verloor Duitsland zijn keizer en Pruisen zijn koning. Pruisen bleef echter bestaan als een deelstaat van het grotere Duitsland tot na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens het Proces van Neurenberg wilden de Amerikanen, Britten en Fransen de Pruisische staat opheffen, omdat volgens hen het niet alleen Hitler was, maar ook de Pruisische staat, met zijn militaire codes die verantwoordelijk waren voor de roofzucht van nazi-Duitsland. Toch duurde het tot 1947 voordat Pruisen werd opgegeven. De Sovjet-Unie hield de Pruisische staat graag nog in leven omdat Pruisen en Rusland door het grootste gedeelte van hun geschiedenis goed samenwerkten. Hierna is de Pruisische staat van de wereldkaart verdwenen, en zijn de meeste herinneringen aan Pruisen vernietigd. Pruisen was in zijn gouden tijd een van de meest invloedrijke staten op het wereldtoneel en die herinnering zal altijd blijven bestaan.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boekenkrant

Boeken van deze Auteur: