Geen hoofdletters, geen vraagtekens
Een pak melk! In één keer leeg! Het duizelt Igor als hij zijn baas op de sociale werkplaats voor het eerst een pak melk aan de mond ziet leegdrinken. Het duizelt Igor wel vaker, van onbegrip of gebrek aan structuur, maar gelukkig heeft hij zijn oma, Nettie, wc-juffrouw, om op hem te passen. is er hoop is niet het vervolg maar de spiegeling van Zolang er leven is (2004), het boek over de well-to-do in moeilijk vaarwater: nu is de ongelukkigen geluk gegund.
Dat geluk komt in golven: Igors toelating tot de sociale werkplaats geeft rust, zijn verliefdheid op daklozenkrantenverkoopster Lisa geeft gezelligheid, hun baby maakt er bijna een echt gezin van, en Nettie durft bijna te dromen van een beter bestaan, van revanche op het verleden. Dat mag ook wel eens, na haar traumatische ervaringen in een commune, zwanger op haar zestiende, met een dochter, Jolie, die ook op haar zestiende wegbleef, een zoontje kreeg en volledig met Nettie brak toen die de voogdij over Igor opgedragen kreeg. Dat mag ook wel met dat verrotte flatje in een Amsterdam Zuid-Oost-achtige omgeving, een baantje van niets en een kleinzoon die meer problemen dan plezier geeft. Durft ze met hem de confrontatie met het verleden wel aan?
‘Gesteld dat het haar al lukt om Jolie te vinden, dan kan ze niet bij haar komen aanzetten met een Igor die weer alle kanten opknalt. Ze moet Jolie juist kunnen laten zien hoe goed ze altijd voor haar zoon heeft gezorgd. Dat is het enige dat genoeg gewicht in de schaal zal leggen. Het enige dat alles zal vereffenen. Het enige dat…
“Mevrouw, we moeten zo nodig!”
Opschrikkend laat ze vlug een paar giebelende tieners door het tourniquet naar binnen, schoolkinderen nog, zwikkend op hun plateauzolen. Lieve help, die ondingen zijn blijkbaar weer in de mode. Verandert er dan nooit wat?’
Durft Nettie überhaupt wel iets? Een observerende jonge grootmoeder is ze, die vaststelt, de geschiedenis zich ziet herhalen, en het daarbij laat, moet laten – in niets gelukkig, zelfstandig, initiatiefrijk. In veel is is er hoop, zonder hoofdletter en vraagteken – een onbelangrijke vraag die je niet meer durft te stellen – de spiegel van Zolang er leven is: niet dood door kanker en een verdwijning, maar hopeloosheid teistert de hoofdpersonen; geen modale gezinnetjes maar gebroken gezinnen voeren de boventoon; een baby verdwijnt niet, hij wordt gevonden. Dat verdwenen baby’tje zou de aanleiding voor dit boek zijn,of eigenlijk, de vele lezersvragen daarnaar. is er hoop biedt een antwoord op die vragen.
Die auteursintentie wordt iets te opzichtig duidelijk in de gekunstelde constructie die Dorrestein koos om Igor en de baby samen te brengen: Igor, met zijn autistische trekjes, moet een ware avonturier worden om deze plotlijn recht te breien.
‘Iemand die na acht jaar zijn eerste vrije dag opneemt, heeft heel wat meer lef en initiatief dan de meeste anderen. Dat heet: een mijlpaal. Elvis, bijvoorbeeld, is nog nooit een dag niet op het werk verschenen, die zou niet weten wat hij zonder zijn stacaravantrapjes moest beginnen.
[…]
Hij voelt weer in zijn binnenzak. Strippenkaart, treinkaartjes, schema, euro’s. En in zijn plastic tasje heeft hij zijn brood en de snickers van Jasper, en dan hebben ze ook nog Lisa’s rugzak vol kranten. Dat wordt: kop erbij houden.’
Een mijlpaal, treinkaartjes en snickers, het is avontuur op z’n eenvoudigst, avontuur dat we ook in deze simpele vorm niet van collega Elvis, maar eigenlijk ook niet van Igor hadden verwacht. Het is niet het sterkste element van is er hoop. De vondsten waarmee Dorrestein het gezin vooruithelpt zijn weinig natuurlijke gebeurtenissen. Igor gaat op reis, Nettie begint plotseling taarten te bakken, was dat nu in character? Samen met Netties na jaren uitgevoerde wens om Jolie op te zoeken geven ze vaart aan het boek, maar overtuigend zijn deze ontwikkelingen niet. Dat is de uiteindelijke toestand wel: stilstand.
Juist die hopeloze stilstand en terugval in deze levens geeft kracht aan Dorresteins schets van een milieu waarvan Robert Vuijsje recent een lossere, hardere kant beschreef. De sociale uitvallers en buitenstaanders in is er hoop dwalen vooral af, drie generaties achter elkaar maken ze ongeveer op hetzelfde moment een misstap, maar minder nadrukkelijk komt Nettie maar nergens aan toe, wordt Igor werkweigerig zodra hij op zijn werk de caravans naar andere specificaties in elkaar moet zetten, is er de rivaliteit tussen daklozen… Dorresteins spel van terugkeer en herhaling is uiterst effectief (zij het af en toe iets te expliciet, als na het eerste citaat, waarin Nettie de tienerzwangerschappen van haarzelf en haar dochter analyseert). En het komt ook terug in de taal: Igors stenotaal van simpele observaties, die niet verder reikt dan het nu, Netties plannenmakerij die maar niet concreet wordt.
Alles blijft toch bij het oude, dat is er te leren uit is er hoop – met vraagteken en hoofdletter hadden we kunnen antwoorden: nee, eigenlijk niet. Er is leven, meer niet. Zo’n thematiek schuwt het cliché niet, maar ook als je Dorresteins boek niet om de antwoorden leest, haar de uitstapjes kan vergeven, dan is er nog steeds haar vakmanschap. is er hoop is vermakelijk, effectief en overtuigend beschreven, een volgende stap in een oeuvre dat de tijdsgeest grijpt.
