De crisis van 1618
[Recensie] De werkgroep Zeventiende Eeuw heeft de goede gewoonte, sinds drie jaar, om een jaarboek uit te brengen. Men bundelt daarin dan artikelen rond het thema van het vorige congres van de werkgroep. Dit jaar is het jaarboek dus gevuld met artikelen over de crisis in de Republiek in het jaar 1618. Dat was namelijk het congresthema in 2018.
Er was paniek in de jonge Republiek in dat jaar. De jonge staat, die eigenlijk nog geen staat was en die gedurende haar hele bestaan al in oorlog was, moest zichzelf nog uitvinden. Met het twaalfjarige bestand, dat inging in 1609, moest de Republiek wel een nieuwe fase ingaan. Voor het eerst was er, twaalf jaar lang, geen vijand van buiten. Het is niet ongebruikelijk dat dan de interne fricties aan het licht komen. In De Nederlanden ging het niet anders. De staatsgreep van prins Maurits, de arrestatie en, in het jaar daarop, terechtstelling van raadspensionaris Johan van Oldebarnevelt maakten van 1618 een keerpunt en zorgden voor angst en repressie. Het verschijnen van een ‘staartster’, een heldere komeet in de vroege ochtend van 19 november van dat jaar, veroorzaakte paniek bij een groot deel van het volk. Het was een symptoom van de onzekerheid en onrust.
De Synode, die in november van dat jaar bij elkaar kwam in Dordrecht, boog zich over de hardnekkige splijtzwam van Remonstranten en Contraremonstranten, twee richtingen binnen het calvinisme, dat in De Nederlanden mainstream was. Heel toepasselijk hield de Werkgroep Zeventiende Eeuw zijn jaarcongres in 2018 te Dordrecht in historische gebouwen.
In de Amsterdamse kunstwereld was 1618 eveneens onrust ontstaan toen onverwacht het grote talent G.A. Bredero, op jonge leeftijd, overleed. Joost van den Vondel gaf op niet mis te verstane wijze blijk van zijn afkeer van het optreden van Maurits. Hij bleef zijn leven lang een bewonderaar van Hugo de Groot, die via een boekenkist de wijk moest nemen naar het buitenland. In de Republiek die zich in retrospectief graag beroemd op tolerantie, persvrijheid en meer mooie waarden, heerste in deze periode onder tijdgenoten zeker niet het gevoel dat men in een vrij land leefde waar men alles kon zeggen, schrijven of op het toneel brengen.
De prins van Oranje probeerde zijn positie te versterken en daarvoor moesten andersdenkenden wijken. In het Jaarboek bespreekt Jasper van der Steen hoe in deze periode vorstelijke dynastieën probeerden hun belangen veilig te stellen. Hij neemt de Duitse Nassau’s daarbij als voorbeeld en toont aan hoe ingewikkeld het spel was.
Het vroege rampjaar werd 1618 wel eens genoemd. Het was het eerste jaar waarin de Oranje’s de macht naar zich toe trokken en betrokken waren bij de geweldadige liquidatie van hun tegenstanders. In 1672 zou zich dat, met de weerzinwekkende lynchpartij op de gebroeders De Witt, herhalen.
Naast deze thema-artikelen bevat het Jaarboek nieuws voor historici over tentoonstellingen, nieuw onderzoek en meer. Heel aardig om te lezen is een interview met prof. Paul J. Smith, die afscheid nam als hoogleraar Franse Letterkunde aan de Universiteit van Leiden. In deze tijd van onvoldoende aandacht en financiering van de Humanoria is wat hij vertelt de moeite van het lezen waard.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
