In de geest van een schizofrene loser
Iemand die het boek Jealous Guy in handen krijgt bereidt zich direct voor op een dadaïstisch en ontoegankelijk werk. Omslag en schutblad bevatten de tekst: ‘ready forra mega-mindfuck?’, de typografie vertoont aparte figuratieve trekjes en alles is geschreven in een puberale, lelijke smeltkroestaal van Engels, Spaans en Zuid-Rotterdams. Alles lijkt erop dat dit boek een simpele poging is tot een schreeuwerige entree in de literatuur en een taalkundig experiment van debuterend romanschrijver Wladimir Arn. Een schrijver over wie weinig meer bekend is dan dat hij een studie Nederlands heeft gevolgd en inmiddels bezig is met de volgende ‘meerdimensionale roman’ in zijn afwijkende vorm van Nederlandse taal.
Echter, wanneer de lezer vordert, blijken deze vooroordelen niet te kloppen. Hoofdpersoon Jonathan Armgeboren is een schizofrene loser, die in de jaren 1986-1987 vecht met zichzelf, een stukgelopen relatie en de tweede helft van zijn gespleten persoonlijkheid. Deze tweede helft van zijn persoonlijkheid luistert naar de naam ‘de andere’ of ‘numero uno’ en vertoont opvallende overeenkomsten met zijn overleden vader Leo. Deze gelijkenissen bestaan uit keurig taalgebruik en een charmante uitstraling, maar ook uit een oorlogstrauma en haat jegens alles wat met Duitsland te maken heeft. Jonathan en zijn tweede persoonlijkheid hebben maar een ding volledig gemeen: hun liefde voor Marleen, met wie samenleven niet langer mogelijk bleek, maar die hun hele gedachtewereld nog vult en die zij beiden dolgraag terug willen.
De wereld waarin Jonathan leeft – om precies te zijn, het door de schrijver geschapen Spaarnerwaard – wordt volledig vanuit zijn diffuse gedachtengang weergegeven. Dit vertaalt zich hoofdzakelijk in die smeltkroestaal waarin de roman is opgeschreven en maakt dat de werkelijkheid heel ver van de lezer komt te staan. Het moet gezegd worden: taalkundig gezien biedt Jealous Guy weinig moois. De schrijver heeft een nieuw soort Nederlands gehanteerd waarbij hij zich te buiten gaat aan zinnen als:
‘Precenscia van zo’n schijt5e-klas’er van die kùtJuliana-HAVOkan me niet stoppen mi pogingen onwíjs dronken ta worden ta continuen. [..] Metta lotta booze wegflushen wat me eerder metta lotta tears níet lukte.’
Ook de typografie maakt het de lezer niet makkelijk. Het boek is in sommige passages een opsomming van Jonathans verstrooide waarnemingen, van graffitikreten op de muur of achtergrondmuziek die hij hoort. Deze worden in een klein lettertype tegen de rechterkantlijn geplaatst. Wanneer Jonathan wakker wordt loopt de tekst divergerend, als hij weer eens out gaat van alcohol of drugs convergerend. Soms zijn hele pagina’s gevuld met de naam ‘Marleen’, en onbelangrijke informatie over de omgeving vindt men los op de pagina. Aan het begin van de twintigste eeuw waren dit soort figuratieve teksten misschien nog vernieuwend, nu is dat wel over.
Verdere verwarring wordt gecreëerd doordat belangrijke onderdelen van de plot in een plotselinge regel voorbij komen zonder dat ze ergens verduidelijkt worden. Ook op dit punt blijft de lezer dus met vragen zitten. Waarom bijvoorbeeld heeft Jonathans overleden vader zo’n overheersende aanwezigheid in zijn gespleten persoonlijkheid? Waarom praat en denkt Jonathan in zijn vreemde taaltje, of waarom voelt hij zich zo schuldig over de dood van zijn beste vriend? Alleen de zeer oplettende lezer weet de antwoorden op deze vragen op te vangen.
Tegelijkertijd bieden het taalspel en de typografie in dit boek juist de mogelijkheid tot psychologische diepgang. Het boek is in feite een prachtige ‘stream of consciousness’, die erom vraagt te worden herlezen en steeds weer te worden geanalyseerd. De karakterontwikkeling van Jonathan is terug te vinden op het niveau van de taal, in samenwerking met het verhalende vlak. In terugblikken op zijn jeugd neemt hij ferm afstand van zijn vader en gaat zijn leven zich meer en meer in het vreemde taaltje afspelen. In de late jaren tachtig verliest hij weer gestaag de regie aan zijn vader, in de vorm van de andere persoon in zijn hoofd. De taal vormt zich mee met het stadium van het leven waarin Jonathan zich bevindt. Dit is ongetwijfeld wat wordt bedoeld met de ondertitel meerdimensionale roman. Het is een verhaal over een gevecht dat zich afspeelt tussen Jonathan en de wereld, zijn vader en Marleen, en tegelijkertijd het gevecht tussen het Nederlands en de zelfbedachte taal. De schrijver heeft Jonathans karakterontwikkeling zo op een intrigerende manier weergegeven, en een bijzondere gelaagdheid in het boek verwerkt. Beide elementen dragen ertoe bij dat het boek ondanks de gemaakte en schoonheid ontberende schrijfstijl nog tijden aan de lezer kan blijven knagen.
Het sleutelmoment en mooiste deel van de roman, waarnaar ook de titel verwijst, zit in de scène waarin Jonathan, inmiddels al enkele maanden een levend wrak, nog eenmaal de moed bijeen raapt om bij Marleen langs te gaan. Terwijl John Lennon’s ballad ‘Jealous Guy’ op de achtergrond speelt, komt de lezer voor het eerst in het boek, in de opmerkingen van Marleen enige menselijk warmte tegen. De schrijver heeft lang een nihilistisch en passieloos leven geschetst vanuit Jonathans bewustzijn. Zodanig, dat de enkele opmerkingen van Marleen in correct Nederlands en uit liefde gesproken een bijna verlossend gevoel geven. Een scène als deze was niet zo mooi geweest zonder het contrast van Marleens woorden met de afschuwelijke vorm van Nederlands waarin het grootste deel van het boek is geschreven.
