De wereld als een straat
Een catalogus bij zijn expositie in het Groninger Museum zet JR en zijn giga-muurcollages met portretten duidelijk en niet drammerig in hun sociaalmaatschappelijke context.
[Recensie] JR, een 38-jarige Frans, Oost-Europees/Tunesisch beeldend kunstenaar uit de Parijse voorstad, maakt de straat en zo de wereld tot zijn artistiek domein.
Passend bij zijn begin als ‘graffitischrijver’ in de Parijse banlieue blijft JR schuilgaan achter zijn initialen. Het fotoboek met een korte, niet te zware kunsthistorische tekst, begint met nog wat onpersoonlijke foto’s van de tags die JR als tiener op muren zette. Nadat hij op een métrostation een camera vond ging hij acties van de graffiti-boys, een culturele mix, registreren.
De auteurs noemen in dat verband de naam van de fotograaf ‘van het beslissende moment’ Henri Cartier-Bresson, maar dat lijkt mij overdreven. Beter kun je JR vergelijken met de Amerikaans-Luxemburgse fotograaf Edward Steichen die na WO2 het ideaal opvatte met foto’s uit mensenlevens van overal ter wereld een reizende expositie over ‘The Family of Man’ samen te stellen.
JR is het in zijn eerste reeksen te doen om de gewone puber te laten zien die zich normaliter verschuilt onder zijn hoodie. Volgens de banlieue geven de media een vertekend beeld van hun opstandige bewoners. JR vat de vertekening letterlijk op en laat zijn modellen, waarmee hij een band opbouwt, een tronie opzetten. Die aanpak werkt inmiddels wereldwijd. Inventief bespelen de geportretteerde mensen nu de media met hun (wat officieel heet) “sociale interventies in de openbare ruimte.’
Dwaasheid is politiek
Ondanks zijn status weigert JR sponsors of subsidies. Hij wil moreel onafhankelijk blijven. Zijn projecten, vanuit studio’s in Parijs en New York, financiert hij met verkoop van zijn werk, TED-lezingen en exposities zoals deze in Groningen.
Daar word je meteen overweldigd door een metersbrede zwartwit foto barstensvol mensen. Allen zijn haarscherp vastgelegd: over-realistisch dus. Deze recente taferelen lijken ‘tableaux de la troupe’: symbolische, revolutionaire beeldengroepen of schilderijen waarmee Frankrijk sinds 1789 zich graag mee afficheert.
JR’s werk houdt zijn werk bewust eenduidig zodat iedereen het kan begrijpen. Wereldwijd. Van Afrika, Azië tot Noord- en Zuid-Amerika legde JR contact met gewone mensen in de verdrukking. Hij spant ze niet voor zijn karretje om zijn artistieke ego te strelen – zoals bijvoorbeeld Christo dat, met alle respect, natuurlijk wel deed. Bij JR gaat het à priori om aandacht te genereren voor onrechtvaardige sociale omstandigheden. Anoniemen hun gezicht laten zien.
Aan beide kanten van de Israëlische scheidingsmuur in Betlehem, vroeg JR Israëlische en Palestijnse bewoners voor zijn camera een gekke kop te trekken. Die portretten plakte hij, etnisch gemixt, als grote prints op beide kanten van de muur.
Wie ziet het verschil tussen joods-orthodox, liberaal-islam of welke variaties dan ook?
In een video op de expositie bekent een echtpaar dat zij niet de zin van het project inzien. Een gefotografeerde vrolijkerd overtuigt ze dat het om dwaasheid met een serieuze ondertoon gaat: de absurdheid van politieke conflictsituaties.
Achter een ander beladen, Mexicaans-Amerikaans, hek plaatste hij een enorm reclamebord. Daarop prijkt de gefotografeerde peuter Kikito – te jong voor de immigratiepolitiek – die over het hek de Amerikaanse grenswachten lijkt te bekoekeloeren. Het jochie woont pal achter het vermaledijde grenshek. Voordat de billboard neergehaald werd, organiseerde JR aan beide kanten van het hek, dat er wel bleef staan, een picknick. Mexicanen en Amerikanen aten gescheiden en tegelijk ook samen. Wijselijk liet de grenspolitie de gezellige buurthappening ongemoeid.
Ogendaken
Als jongen van de straat reageert JR alert op wat hij ziet. In sloppenwijken maken sterke vrouwen de armoede dragelijk. Hij eerde ze door hun portretten te plakken op kerken, moskeeën, bussen, treinen, in een leeg zwembad. In Kibera, Nairobi, fotografeerde hij vooral vrouwenogen en printte die op waterdicht vinyl om daarmee ook de lekkende daken te dichten. De luchtfoto ervan ziet er trouwens ook zo geweldig uit en bewijst het beeldend kunstenaarschap van JR. Dat blijkt ook uit weer zo’n giga-zwartwitgroepsfoto waarvan de personen erop af en toe bewegen. JR kreeg hiervoor van het Amerikaanse tijdschrift Time opdracht om voor-en tegenstanders van het vrije wapenbezit in de VS samen in een tafereel af te beelden. Iedere personage is zo scherp als zoals de gebroeders Van Eyck ze eeuwen terug precies schilderde.
Zonder al teveel moeilijkdoenerij zegt JR: “Kunst moet niet de wereld veranderen, maar percepties. Kunst kan ervoor zorgen dat we de wereld anders gaan zien.”
JR’s idealisme om een dialoog te bewerkstelligen en zijn werkdrift maken je oprecht blij in de huidige politieke constellatie met cynisme, rancune, onverzoenlijkheid en haat.
Nog niet te zien, in het boek althans, zijn de lopende projecten die museummedewerkers volgens JR’s filosofie uitvoeren in Groningse wijken met “de grootste afstand tot cultuur” om er wie-maar-wil te portretteren.
—
In kortere vorm gepubliceerd door Museumtijdschrift
Expositie: Chronicles, t/m 12 juni 2022 in het Groninger Museum, Musemkaart geldig, www.groningermuseum.nl/bezoek
