"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Kinderen van Breznjev

Zaterdag, 28 maart, 2015

Geschreven door: Sana Valiulina
Artikel door: Rein Swart

De moraal als slachtoffer van het verhaal

Na de val van de Muur in 1989 wisselde Sana Valiulina haar geboorteland Estland in voor Nederland, werd de Nederlandse taal vaardig en heeft daarin na haar sterke debuut Het kruis (2000) drie andere romans geschreven, voordat ze zich waagde aan het monumentale Kinderen van Breznjev. In de vier delen die de roman telt, schrijft Valiulina met vaart over haar jeugdherinneringen tijdens het communisme in Estland en over de tijd erna, waarin het leven gecompliceerd blijft.

Het verhaal begint lieflijk in de Estse badplaats Ruha: ooit een mondain kuuroord, maar inmiddels in verval. Het leven daar wordt bezien door de ogen van een schoolmeisje dat zich verwondert over de mensen die er, net als zij en haar moeder, met vakantie zijn. De sfeer is zomers en zwoel. Na de eerste hoofdstukken verschuift het vertelperspectief van het kleine meisje naar een meer alwetende verteller, die over het meisje met de goudkleurige ogen spreekt. De lieflijkheid waarmee het boek begon blijkt door toedoen van een ontsporende jongen steeds meer schijn – een meisje is haar leven niet zeker.

Hierna verplaatst het decor zich naar de Estse hoofdstad Tallinn, dat aan de andere kant van de Finse Golf tegenover de Finse hoofdstad Helsinki ligt, waardoor de Westerse invloed gemakkelijk over het water naar hen toestroomt. Het verhaal wordt grimmiger. Een groep gefortuneerde kinderen van de Engelse school beleven een angstig avontuur, dat door de schrijfster met veel spanning wordt opgevoerd en dat culmineert in het seksueel misbruik van een van de meisjes. Verschillende perspectieven van klasgenoten over deze groepsontsporing worden door Valiulina bij elkaar gebracht.

Metamorfose

Na de val van de Muur krijgt het verhaal hallucinerende proporties. Kostja, ooit docent literatuur, is na de overgang naar het kapitalisme bij de beurs gaan werken. Op aanraden van zijn nicht, ‘een knap snoetje en veel poen’, wil hij in Tallinn een supermarkt beginnen. De financiering daarvoor komt echter maar niet rond en uiteindelijk komt Kostja niet onder de gevolgen uit. Het kwaad dat hier geschiedt komt op conto van de desorganisatie van de maatschappij.

Boekenkrant

Bij Kostja hebben de veranderingen in de voormalige Sovjet Unie een enorm sociale en persoonlijke metamorfose teweeg gebracht, zoals blijkt uit zijn gedachten:

Wanneer was hij zelf begonnen te veranderen? Op een gegeven moment, toen hij al op de beurs zat, ving hij steeds vaker bevreemdende blikken op van oude kennissen. Mensen die hem beter kenden keken peinzend naar zijn gezicht, alsof ze de oude, vertrouwde Kostja zochten. Eerst bekeek hij zichzelf ’s avonds nog grondig in de spiegel, om de kenmerken van de metamorfose te ontdekken, die kennelijk ook bij hem had toegeslagen, maar algauw stopte hij daarmee. Geen tijd, en ach, laat ze allemaal naar de maan lopen…

Overdaad schaadt

In het laatste deel van het boek steekt Valiulina de draak met de heilstaat. Het verhaal speelt zich af in de stad ‘Pegelburg’ dat in het land ‘Gazolia’ ligt waarin men met ´oils´ betaalt: geld is alles. De onaantastbare partijleider zit hoog in zijn ivoren toren en daalt pas af als er een brief tot hem doordringt van een boekhouder over malversaties van ambtenaren. Dit deel wordt nogal omslachtig verteld en is qua sfeer heel verschillend van de eerste drie delen. Daarin houden we wel contact met de realiteit, al verandert die van lieflijk via grimmig tot nauwelijks meer menselijk. De moraal is het slachtoffer in dit verhaal. Vanaf de regeringsjaren van Breznjev in de jaren zestig is de samenleving steeds verder afgegleden. De huidige dictatoriale macht van Poetin bevestigt dit beeld.

Valiulina heeft een bijzonder goede grip op haar taal (die niet haar moedertaal is) al zijn er toch enkele taalfouten blijven staan en gebruikt ze tot twee keer toe het puzzelwoord tra, een woord dat ik nog nooit in een roman ben tegengekomen. Haar inzet om de verontrustende gang van zaken voor en na de overgang van plan- naar markteconomie in een breed uitgemeten roman te verbeelden is prijzenswaardig, ook al had het soms met wat minder woorden gekund.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: