Een nieuwe keuze uit de onuitgegeven essays van Cornelis Verhoeven
[Recensie] Cornelis Verhoeven (1928-2001) is volgens collega filosoof Jacques de Visscher de belangrijkste filosoof in ons taalgebied. Verhoeven onderhield zijn dagelijkse denkvaardigheid door het schrijven van wel 200 kortere en langere opstellen over de meest uiteenlopende thema’s. Velen daarvan zijn nooit gepubliceerd, maar waren daar ook niet voor bedoeld. In dit boek zijn 29 van deze opstellen gebundeld. Hij noemt zijn essays:
“Een beschouwelijk uitstel, één van de vormen waarin de taal zich kan verzekeren tegen de ongewenste gewelddadige effecten, tegen de gebiedende wijs, tegen de administratieve en bureaucratische onderdrukking, het politieke programma, de nadrukkelijke verkondiging, de overmacht van de didactische, agogische of therapeutische benadering en tegen andere vormen van dwingend taalgebruik waarin het woord op een primitieve en benauwende manier wordt gekluisterd aan de daad of aan een bepaalde opvatting van de werkelijkheid.”
Een aantal voorbeelden van de onderwerpen waar Verhoeven over schrijft zijn: de droom, vergeven en vergeten, meten en peilen, de zoon van de massamens, liefde, hoepelrokken, het ethos van de taal, zedigheid en priesterbedrog. Het geloof speelt een vrij grote rol in zijn opstellen en denkwereld.
Eén er uit gelicht: De metafysica van de knoop. Over de knoop kan men niet rechtlijnig denken, zegt Verhoeven. Het is een obstakel en voert tot het inzicht dat het leven niet vitaal, maar spatiaal (ruimtelijk) geleefd moet worden. Het leven is een net van draden. De knoop kan gelden als een symbool voor het mysterie van het tedere leven. Maar de knoop is ook een probleem. Een ‘ding’ ontstaat uit de complicatie, de knoop. De dingen in de wereld zijn als de knopen in een net. Eenheid in het individu kan niet ontstaan zonder verbondenheid met anderen: de draden van de knoop. Een daad is een knoop in het net van een handeling. De knoop is een symbool, een samenvoeging van betekenissen.
Verhoeven schreef 85 boeken. De ontvangst van zijn boeken was zeer gemengd, de reacties waren verdeeld. Hij maakte geen school. De dissertaties die begeleidde gingen over de meest uiteenlopende onderwerpen, vaak wel verbonden met het antieke denken. Later won hij ook nog de P.C. Hooftprijs.
Verhoevens’ boek is samengesteld en geredigeerd door de Vlaamse filosofen Jacques de Visscher en Jean-Pierre Monsieur. Mogelijk zijn deze auteurs vergeten dat Nederland ook nog ‘andere‘ belangrijke filosofen kent als Spinoza en Erasmus, in hun oordeel dat Verhoeven de belangrijkste filosoof is, misschien alleen van zijn eigen tijd.
Kleine denkoefeningen is een charmant boekje met gevatte redeneringen, maar wel zo uiteenlopend in onderwerpen dat het voor de lezer niet echt een antwoord op een specifieke vraag heeft. Wanneer iemand zoekt naar een specialistisch thema, bevat dit werk zeer kleine, wisselende onderwerpen. Het leest echter niet moeilijk en is bijzonder onderhoudend vooral voor de vrije tijds-lezer, juist door de verstrooiing van de lichte onderwerpen. Verhoeven neemt zijn lezers mee in vele alternatieve werelden en belicht deze van alle zijden (zie voorbeeld hierboven). De bibliografie achter in het boek is fascinerend, en roept op tot verder verdiepen in zijn oeuvre. Hij schreef onder andere titels als De resten van het vaderschap, Folteren om bestwil en Traktaat over het spieken. In Kleine denkoefeningen staat een lange lijst met al Verhoevens werken. De essays in het boek doen het verlangen naar meer denkoefeningen stijgen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
