Young Adult roman van Grand Old Lady
Eerlijk is eerlijk, als er een andere auteursnaam op had gestaan, had ik niet zo gauw een boek met de titel ‘Kleren maken de vrouw’ van de stapel bestsellers gepakt. Dat zou wel eens een niemendalletje kunnen zijn. Maar dat het een postume heruitgave betrof van de eerste roman van Hella Haasse, Grand Old Lady van de Nederlandse literatuur, maakte natuurlijk nieuwsgierig. En niet ten onrechte. Ondanks het wat al te opdringerige tijdsbeeld tekenen zich in Kleren maken de vrouw al duidelijk de contouren af van een talentvolle auteur.
Onder de ietwat tuttige titel verschuilt zich een opmerkelijk boek. Opmerkelijk omdat uit dit boek maar weer eens blijkt dat ook grote literaire talenten ooit moesten schrijven voor het geld. Want Haasse schreef Kleren maken de vrouw in 1947 in opdracht van uitgever Allert de Lange in de serie Carriere-boeken. En eveneens opmerkelijk omdat het boek vanwege de personages – jonge vrouwen op weg naar volwassenheid – en de belerende toon nog het meeste weg heeft van een Young Adult Roman avant la lettre.
Tijdens het lezen drong zich bij mij steeds pregnanter een boek op van die andere ‘Grand Old Lady’, Carry Slee. Haar Young Adult Roman Fatale liefde (2011) gaat ook over twee samenwonende vriendinnen die nog aan het begin van hun carrière staan. Maar deze twee meiden beleven heel wat spannender avonturen, niet in de laatste plaats waar het mannen, misdaad en seks betreft. Ik vond de dames weinig sympathiek, uitgesproken naïef en dom, waardoor het boek me gaandeweg steeds meer begon te irriteren. Daarvan is in Kleren maken de vrouw geen sprake.
Jaloezie
De beide hoofdpersonen Reina en Abbie zijn rechtschapen, verstandig en lief. Ze zijn gedreven op een beschaafde manier, hebben geen kapsones en herkennen in ieder mens het goede. Niet geboren met een gouden lepel in hun mond ‘steken ze de handen uit de mouwen’ voor hun bestaan. De levenslustige, brave Abbie is de zorgzame, die haar saaie kantoorbaantje leefbaar maakt door het af te wisselen met lekker koken en redderen. Stamppotten maken en kousen stoppen zijn haar specialiteit. De meer flegmatieke Reina volgt een opleiding tot modetekenares aan de exclusieve modeschool van mijnheer Alexander. Reina’s droom is ooit nog eens een eigen modehuis op te zetten. Ook in haar inborst is geen sikkepitje valsheid te vinden.
Als tegenpool voor al deze braafheid is daar de talentvolle medeleerlinge Harriët, in een rijk maar liefdeloos nest geboren. Verwend tot op het bot door een ziekelijke moeder en een afwezige, autoritaire vader voert zij een waar schrikbewind over met minder talent behepte leerlingen, een slaafs naamloos groepje waarmee ze zich omringt. U raadt het al: in dit boek over jonge ambitieuze vrouwen ligt de jaloezie en de intrige al gauw op de loer.
Rechtschapenheid
Maar dankzij Reina’s rechtschapenheid en generositeit komt het natuurlijk allemaal goed. Harriët heeft in wezen een klein hartje dat door haar liefdeloze opvoeding hermetisch op slot ging, maar waar Reina de sleutel voor heeft weten te vinden. Tot zover houdt het plot gelijke tred met dat van mijn hedendaags referentiekader, Fatale liefde. Ook dat loopt goed af, weliswaar na heel wat meer gedonder. Er zijn echter twee belangrijke verschillen tussen beide boeken die direct in het oog springen: het taalgebruik en de seks, of liever: de aan- of afwezigheid daarvan.
In Young Adult Romans anno nu is het taalgebruik begrijpelijkerwijs veel gespierder dan in een roman uit 1947. In de laatste gaan meisjes in geleende galajurken naar een ‘fuif’ opdat ze de neef van de gastheer ‘…ene jonkheer Brox van Cleve, o, een ontzettend interessante man! Veel in het buitenland geweest en zo, en schatrijk en daarbij een engel om te zien…!’ aan de haak kunnen slaan. Abbie en Reina vallen ‘met luide kreten van nieuwsgierigheid’ op de divan neer. De meisjes van Carry Slee hebben allebei al een moeizame relatie en doen aan seks op een plichtmatige manier zoals je bij lang getrouwde stellen zou verwachten. Seks moet immers in een Young Adult Roman, maar het mag nu ook weer niet te erotisch worden. In Kleren maken de vrouw heeft de relatie M/V een totaal ander ritme. De lieve Abbie valt natuurlijk als een blok voor de leuke Pim, Reina neemt tegenover de bon vivant Roel een afwachtender houding aan die zelfs aanvankelijk neigt naar afkeer. Maar ook dat komt natuurlijk op zijn pootjes terecht. Seks? Ik heb zelfs niet één tongzoen kunnen ontwaren in het boek.
Tijdgeest
Plotopbouw van het boek, de enkelvoudige structuur en taalgebruik hebben alles te maken met de tijdgeest en het beoogde doel: jonge vrouwen een blik te gunnen in het grote-mensen-leven en hen de wijzen op de kansen en te waarschuwen voor de valkuilen. Daarmee is Kleren maken de vrouw een echte Young Adult Roman avant la lettre. In de vlot geschreven portretten van de personages, die al snel voor de ogen van de lezer gestalte krijgen, herkennen we al het literaire talent van Haasse. Ook manifesteerde ze zich toen al als een betrokken auteur, blijkens het gehele beeld van normen en waarden dat in het verhaal wordt gepresenteerd. Kleren maken de vrouw af te doen als een in opdracht geschreven niemendalletje doet geen recht aan Haasses talent. Dit boek hoort net zo goed bij haar grote oeuvre als Oeroeg en Sleuteloog.
