"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Klimt

Donderdag, 11 maart, 2021

Geschreven door: Gilles Neret
Artikel door: Quis leget haec?

De schoonheid van de vrouw en landschappen

[Recensie] Ik kreeg zomaar een twintigtal delen in mijn schoot geworpen over modernere schilderkunst. Klimt van Gilles Néret is daarvan deel 01. Nu wist ik weinig van Gustav Klimt, ik had zijn beroemdere schilderijen wel eens gezien, maar dat was alles. Fijn om er dus even in te duiken. Met recht even, want de delen tellen net geen honderd pagina’s.

Gustav Klimt dan. Hij wordt geboren in 1862 nabij Wenen. Hij volgt er de Weense kunstnijverheidsschool en erna gaat hij aan de slag met zijn broer en een vriend. Het drietal sleept de nodige opdrachten binnen, zoals de aankleding van de hal van het Kunsthistorisch museum. Rond 1886 begint Klimt’s stijl zich te onderscheiden en gaan ze uiteen. Klimt werkt nu zelfstandig.

Wat is dan die stijl? Zijn hoofdthema is de schoonheid van de vrouw. Hij beeldt ze af in alle hoedanigheden en poses en hij zet de erotiek en de vrouw als bepalende elementen in zijn werk neer. Als hij Eva schildert, verleidt ze niet met een appel, maar staat zij er als Nuda Veritas; frontaal, naakt, verleidend met haar lichaam en niet met een stuk fruit. Hij weet ook te shockeren. Als hij een opdracht krijgt voor drie ontwerpen voor de aula van de universiteit, veroorzaakt zijn idee voor de Geneeskunde een schandaal:

“De stroom des levens voert de door het noodlot weggerukte lichamen mee. In hem zijn alle levensstadia van geboorte tot dood verenigd, onderworpen aan extase of pijn. Dit visioen maakt een vernederende indruk, omdat het de onmacht van de geneeskunst tegenover de ontembare krachten van het lot toont, in plaats van haar als heilbrengende kracht te bejubelen.”

Dans Magazine

Wat doet Klimt vervolgens met zijn criticasters? Hij schildert een werk dat de algemene woede tot een hoogtepunt brengt: een mooie, vrolijke najade op de voorgrond die de toeschouwer haar mooie achterwerk toekeert. Dat zijn de verhalen!

Naast zijn vrouwfiguren en allegorieën schildert Klimt ook landschappen. In tegenstelling tot de Franse impressionisten is Klimt niet zozeer geïnteresseerd in weersgesteldheden of het lichtspel, maar meer in het uitbeelden van een deel van een groter geheel. Hij kiest heel bewust voor vierkante lijsten. De velden, weides en bomen die hij weergeeft kunnen eindeloos buiten dat kader doorgaan. Opvallend is dat, waar er voor zijn opdrachtwerken en portretten er duizenden tekeningen en voorstudies zijn, die voor zijn landschappen er juist niet zijn. Hij schilderde ze vaak op vakantie, als een soort prettig vakantiehuiswerk.

Terug naar de vrouwen. Klimt ontwikkelde zich. Hij gaat werken met ornamentiek, hij maakt de wereld om de vrouw heen ook mooi. Hij komt in zijn “gouden” periode, waarvan De kus (zie boven) misschien wel het beroemdste voorbeeld is. Na deze omhelzing gaat Klimt nog onverbloemder te werk, zoals in de Danae (zie onder). 

“Hier wordt de liefdesextase uitgebeeld op het moment dat de met vergulde zaadcellen versierde stroom goudstukken tussen de reusachtige dijen van de schone slaapster wordt uitgegoten, de door Zeus gekozen vorm om de heldin, symbool van de vleselijke en zinnelijke schoonheid, te ‘bezoeken’.”

Klimt bezoekt Frankrijk en raakt in de ban van onder meer Toulouse-Lautrec. Hij stapt af van het goud en verandert weer van stijl. Soberder kleuren overheersen in eerste instantie, maar er komen ook Japanse invloeden in zijn werk. Wat blijft zijn de vrouwen. Als hij al een man afbeeldt, is dat omdat het werk het vraagt. Over zijn Adam en Eva:

“Zelfs Klimt kan het thema Adam en Eva niet uitbeelden zonder de aanwezigheid van de man. Maar hij slaagt erin hem tot een soort versierende bijzaak te maken. Hij schildert hem zelfs donkerder dan de triomferende Eva…, een ronde, gevulde Weense, verleidelijk vlezig, de duidelijke hoofdpersoon van het schilderij.”

In 1918 sterft Klimt aan een hartaanval. Hij laat vele werken onvoltooid achter, hij stond nog midden in het leven. De essentie van zijn werk ligt mooi besloten in de laatste zin van het boek:

“De schoonheid van de vrouw, die wordt verheerlijkt door de kleuren en vergulding van het estheticisme, stelt Klimt in staat de pracht van een verloren paradijs weer op te roepen, waar de tot vergankelijkheid gedoemde mens momenten van het hoogste geluk kan beleven, voor hij weer verdwijnt in de eeuwige kringloop van de natuur.”

Het is een prachtige serie over moderne meesters, waarbij je in kort bestek wordt bijgespijkerd over het oeuvre van een aantal belangrijke schilders. Ik heb weer veel bijgeleerd.

Afbeelding

Eerder verschenen op Quis leget haec?

Boeken van deze Auteur:

Klimt

Klimt