Slecht getimede propaganda
[Recensie] Kolberg was de naam van een plaats die sinds het tot Polen is gaan behoren Kolobrzeg heet. Het is ook de naam van de laatste grote propagandafilm die tijdens het nazibewind werd opgenomen. Het was een zeer kostbare productie die als belangrijkste effect sorteerde dat veel Duitsers eindelijk begonnen in te zien dat ze stelselmatig in de maling zijn genomen met loze beloften dat de oorlog nog niet verloren was. In die zin is het een memorabele film. Kevin Prenger beschrijft de geschiedenis van de plaats en besteedt uitgebreid aandacht aan de totstandkoming van de film.
Kevin Prenger is hoofdredacteur van het grootste Nederlandstalige online naslagwerk over de Tweede Wereldoorlog, TracesOfWar.nl. Daarnaast publiceert hij onder meer op historiek.net en heeft hij enkele boeken geschreven over obscure nazi’s en Oorlogszone Zoo, over de Berlijnse dierentuin tijdens de oorlogsjaren. Enige autoriteit kun je hem niet ontzeggen.
De onderwerpen die hij kiest wijken af van wat veel anderen over de Tweede Wereldoorlog schrijven en hebben een interessante invalshoek. Kerstmis onder vuur is daarvan een goed voorbeeld, evenals Kolberg.
Opkomst en ondergang van stad en nazibewind
Kolberg bestaat al sinds ongeveer het jaar duizend. De afgelegen plaats kreeg vooral bekendheid doordat het in 1807 wist stand te houden tegen de legers van Napoleon. Het was een uitzonderlijke prestatie, de namen van twee bevelvoerders, Gneisenau en Nettelbeck zijn sindsdien legendarisch. Naar eerstgenoemde is door de nazi’s een slagschip vernoemd.
Sindsdien groeide Kolberg uit tot een moderne badplaats. Het was ook een plaats die geliefd was bij de nazi’s en dat was grotendeels wederzijds; veel inwoners stemden op de NSDAP. De gevolgen voor het Joodse deel van de bevolking waren ook hier voelbaar, Kolberg deed hier braaf aan mee.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Kolberg een relatief belangrijke plaats. Tegen het einde van de oorlog kreeg de propagandist Goebbels het idee om een film te maken waarbij het heldhaftige verleden model zou staan voor de onoverwinnelijkheid van de nazi’s. Goebbels haalde alles uit de kast, de makers kregen carte blanche om er een groot spektakel van te maken. Dat ging ten koste van mensen en materialen die ook voor de oorlog zouden kunnen worden ingezet. Het resultaat was een monsterlijk dure film.
Toch zat het Goebbels niet lekker. De film was niet naar zijn zin. Veel materiaal werd verwijderd en de film moest flink worden aangepast totdat hij het goed vond.
Dit leidde tot grote vertraging. Toen de film eenmaal klaar was, was de strijd vrijwel gestreden en de nederlaag onvermijdelijk. Het tonen van de film had een averechts effect. In plaats van dat de mensen werden gesterkt in hun standvastigheid vielen hen de schellen van de ogen. Het nazibewind raakte zijn laatste restje geloofwaardigheid kwijt.
Na de oorlog ging de stad Kolberg tot Polen behoren en kreeg het zijn huidige naam. Alle Duitsers werden verdreven. Inmiddels heeft het iets van zijn (militaire) belang teruggekregen.
Goed gedocumenteerd, keurig afgewerkt
Kevin Prenger heeft een enorme hoeveelheid bronnen geraadpleegd om tot dit resultaat te komen. De geschiedenis van Kolberg is lang en de ontwikkeling van een kleine nederzetting tot een modern kuuroord is fascinerend en met veel gevoel voor treffende details beschreven. Dat geldt ook voor de totstandkoming van de film. Hij belicht uitgebreid de achtergrond van de belangrijkste personen, regisseur en hoofdrolspelers, en plaatst het ook goed in de context van de propagandamachine van de nazi’s.
Kolberg wordt verlevendigd met verschillende levensverhalen uit die periode en bevat bijzonder veel achtergrondinformatie. Prenger neemt ook de tijd om toe te lichten hoe het met de film en met een aantal belangrijke personen na de oorlog is vergaan. Het maakt het compleet. Weer een interessant boek over de Tweede Wereldoorlog, een schier onuitputtelijke bron van verhalen.
—
Eerder verschenen op Jkleest
Lees hier een voorpublicatie van het boek in Bazarow Magazine
