Liefdeloze love story
Kan een ervaren journalist haar journalistieke verentooi afleggen en een roman schrijven, waarbij verbeeldingskracht en creativiteit boven de feiten gaan? Afrika-journalist Femke van Zeijl lukt het in elk geval niet in Koning van de barraca’s, haar debuutroman over de precaire liefdesrelatie tussen een Westerse vrouw en een Afrikaanse man. Het boek heeft meer weg heeft van een politiek pamflet dan van een liefdesverhaal.
De Portugese Cristina is in Mozambique om liefdadigheidswerk te verrichten, en ontmoet de Zimbabwaans-Mozambikaanse Daniel in een van Maputo’s vele ‘zuipketen’, de barraca’s. Daniel verslindt Westerse vrouwen bij de vleet; het rastakapsel van deze verder nogal slungelige jongen valt bij hen zeer in de smaak. Eigenlijk heeft hij al een ‘officiële vriendin’, toch knoopt hij onmiddellijk een relatie aan met de naïeve Cristina, die zó blij is dat er ook eens een man naar háár kijkt, dat ze besluit haar verstand op nul te zetten en alles voor zoete koek te slikken.
Journalistieke veren
Femke van Zeijl is journalist voor onder meer NRC Handelsblad en heeft eerder twee non-fictie boeken over Afrika geschreven. De vraag rijst, is zij in staat haar journalistieke veren van zich af te schudden om dit liefdesverhaal tot een goed einde te brengen? Nee, het is van meet af aan duidelijk dat zij dat níet kan.
Het is nogal wat, al die informatie die je vrijwel direct voor je kiezen krijgt. Verwijzingen naar en beschrijvingen van stadswijken, armoede, gestegen broodprijzen, criminaliteit, politiek, corruptie, geschiedenis, de roerige tijd voorafgaand aan de onafhankelijkheid van het land. Zelfs de Mozambikaanse keuken komt ruimschoots aan bod. Na vijftig bladzijden had ik het gevoel al een hele reisgids over Mozambique verorberd te hebben.
Salazar
Juist wanneer je verwacht dat Van Zeijl eindelijk aan het liefdesverhaal gaat beginnen – Cristina en Daniel gaan tijdens hun eerste afspraakje naar het strand – komt zij met herinneringen aan haar vader in Lissabon, en volgt er een tirade over de Portugese dictator Salazar: ‘Hij [haar vader] had haar het achttiende-eeuwse Pantheon gewezen, waar Amália Rodrigues begraven was […]; de Praça do Comércio; de Ponte 25 de Abril, die tot de Anjerrevolutie Ponte Salazar had geheten, naar de man die Portugal zesendertig jaar lang met ijzeren hand had geregeerd.’ Het gáát maar door; mij is ze dan allang kwijtgeraakt.
Ergens op het lage peil van die eerste date blijft hun relatie gedurende het hele boek steken:
‘Op onze kennismaking. Ik ben zo gelukkig dat we elkaar hebben ontmoet, querida. Het heeft zo moeten zijn. Ik heb nog nooit een vrouw ontmoet zoals jij. Zo mooi, maar ook zo intelligent. Het is gewoon…”
‘Ze had een jongenskapsel, was van voren en achteren zo plat als een stokvis’. Zo noemt Daniel haar dan ook, ‘die stokvis’. Of erger nog: ‘Een typische blanke bitch.’ Nee, gezellig hebben zij het allerminst.
In plaats van zich te concentreren op de liefdesgeschiedenis die zij zo graag wil beschrijven, grijpt de schrijfster werkelijk elk woord of object aan om even flink over uit te weiden, om de lezer nog net íets beter te kunnen informeren. Zelfs zomaar een ‘hok’ lokt bij haar het meest breedvoerige commentaar uit:
‘[…] achter het hok, dat was geschilderd in het kanariegeel van mobieletelefoonprovider mCel. Tot een paar maanden geleden was het ding nog kobaltblauw geweest, maar onlangs was dat veranderd, omdat de concurrerende provider meer geld had geboden voor het overschilderen van het exterieur. Zo zetten megabedrijven de stad in de verf en bepaalden met de tinten van hun reclamecampagnes het straatbeeld.’
Ook het aankaarten van misstanden in de Mozambikaanse politiek blijft van twijfelachtige aard. Zij strooit met namen waar de doorsnee lezer nooit van heeft gehoord: ‘Wat kan Nhaca uitrichten? […] Guebuza moeten jullie hebben. […] In Machels tijd…’, en als het aankomt op het beschrijven van een demonstratie, is het net of wij naar de nieuwslezer zitten te luisteren. ‘Niet dat dat Daniel iets interesseerde.’ Wel, de lezer evenmin.
Facebookgeneuzel
Tegen beter weten in probeert Cristina zich te verdiepen in Daniels cultuur. Maar er zit helemaal geen greintje cultuur in die jongen. Daniel is een boef, een profiteur. Hij liegt, bedriegt, steelt en bedelt. Het kan dan ook niet anders of het benoemen van de culturele verschillen tussen de twee blijft beperkt tot Facebookgeneuzel:
‘Daarnaast had hij zijn status nog niet gewijzigd. Cristina had haar profiel al veranderd in ‘heeft een relatie’ een dag nadat ze met Daniel in Catembe was geweest, maar bij hem stond er nog altijd ‘single’ en ‘geïnteresseerd in vrouwen’. […] “En over mijn Facebookstatus… Jullie vertellen misschien aan de hele fokking wereld met wie je in bed ligt. Maar hier hou je daar je bek over. Een relatie is niet zomaar iets, het is een big deal.”’
Het helpt niet dat het verhaal er halverwege iets beter op wordt, het kwaad is dan allang geschied. Koning van de barraca’s ontbeert werkelijk alles wat met liefde te maken heeft, en dat is treurig als je je realiseert dat de schrijfster het juist over ‘grensoverschrijdende liefde’ had willen hebben, zoals de achterflap vermeldt. Jarenlang heeft Van Zeijl in Afrika gewerkt, maar het beste waar zij mee komt is een verbeten bevestiging van alle clichés over liefdes tussen Westerse vrouwen en Afrikaanse mannen. Een gemiste kans.
