"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Korea – Keramiek en cultuur

Donderdag, 16 december, 2021

Geschreven door: Eline van den Berg, Kim Hee-Jeong
Artikel door: Jan Stoel

De schoonheid van de eenvoud

[Recensie] Korea is hot! Op allerlei vlakken staan culturele uitingen uit Zuid-Korea in het centrum van de belangstelling. Denk maar een de K-pop met bands als PSY, die met Gangnam Style in 2012 een grote hit had, en de boyband BTS. Parasite van regisseur Bong Joon-howon in 2020 de Oscar voor beste film en was de eerste niet-Engelstalige film die deze prijs toegekend kreeg. Dan is er nog de populaire dramaserie Squid Game, waarin een groep mensen hun leven wagen in een geheimzinnig overlevingsspel. En heb je wel eens gehoord van K-beauty? Dat zijn huidverzorgingsproducten uit Zuid-Korea waarbij het doel is om en stralende huid te krijgen zonder oneffenheden. Die K-beauty past precies in de eeuwenoude Koreaanse filosofie. In de dertiende eeuw worden in de Goreyo-dynastie kleurstoffen van planten en bloemen gebruikt voor het maken van gezichtspoeder om de huid glad te maken, staat te lezen in het tweetalige (Nederlands en Engels) boek Korea – keramiek en cultuur. Deze uitgave verscheen bij de tentoonstelling Korea, poort naar een rijk verleden die tot en met 21 augustus 22 te zien is in het Keramiekmuseum Princessehof te Leeuwarden. Het boek is een ontdekkingstocht.

Het boek geeft inzicht in de cultuur en geschiedenis van Korea en wordt uitgegeven ter gelegenheid van het feit dat er zestig jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Korea zijn. Maar er was al eerder contact: Hendrik Hamel kwam ooit als schipbreukeling in 1653 op het Jeju-eiland terecht en schreef zijn ervaringen op in een verslag voor de VOC. Dat werd een belangrijke bron van informatie over het gesloten Korea. Daarom wordt Hamel nog steeds geprezen in Korea en kent iedereen hem daar; wie kent hem in Nederland?

Fijn is de tijdlijn die begint in de tiende eeuw voor Christus en die eindigt met de start van de Olympische Winterspelen in Pyeongchang met het aansteken van het olympisch vuur in een maanvaas. De maanvaas, waarvan er een uit de achttiende eeuw in het boek staat afgebeeld, is een bolle porseleinen vaas waarvan de vorm verwijst naar de volle maan. De vaas wordt in twee helften gemaakt en de boven- en onderkant komen bij elkaar in een horizontale lijn die over de vaas loopt. De vazen zijn grijswit tot rozig. Het wit verwijst naar het confucianisme waar eenvoud zo belangrijk is. Ze stralen schoonheid uit! Dat geldt ook voor de vormgeving van het boek door Bart van den Tooren: smaakvol; de soft-touch laminaat cover geeft het een luxe uitstraling.

Keramiek was belangrijk in de Koreaanse cultuur, niet alleen als gebruiksgoed, maar ook bijvoorbeeld als cadeau bij belangrijke gebeurtenissen. Stukken werden van generatie op generatie doorgegeven. Er is dus veel bewaard gebleven. Kim Hee-Jeong, conservator van de afdeling Wereldculturen van het National Museum of Korea, belicht in een uitgebreid artikel de ontwikkeling van de Koreaanse keramiek en schrijft over de elite- en schoonheidscultuur, de eetcultuur en ceremonies en rituelen. Hij illustreert het met pregnante voorbeelden.

Boekenkrant

De oudst bekende keramische vondst dateert van tienduizend jaar geleden en is keramiek gemaakt van klei, vermengd met plantenstengels en bladeren en werd gebakken in de open lucht. Het zijn de handelscontacten met onder meer China die van grote invloed geweest zijn op de ontwikkeling van de keramiek. In de elfde eeuw tijdens de Goryeo-dynastie (918-1392) was het celadon-keramiek met zijn typisch jadegroene kleur kenmerkend. Het werd voornamelijk gebruikt door de koninklijke familie, de aristocratie en de boeddhistische monniken. Het koninklijk paviljoen was zelfs bedekt met dakpannen van celadon. Korea heeft in de veertiende en de zestiende eeuw te lijden onder tal van invallen, zoals door Japan. Dat had zijn weerslag op de keramiek. Bovendien werden metalen als goud en zilver geroofd. Dat betekende dat keramiek belangrijk werd voor zowel het dagelijks leven, als het religieuze leven.

Wanneer Korea zijn blik naar buiten gaat richten komen er ook andere invloeden het land binnen. Zo kwam het boeddhisme Korea in en verdrong het confucianisme. De lotusbloem zie je dan opkomen, het symbool voor reinheid in het boeddhisme omdat hij vanuit de modder weet uit te groeien tot een prachtige bloem. De Koreanen introduceerden in de loop van de zestiende eeuw in Japan een methode om porselein te maken. Koreaanse ambachtslieden werden door de Japanners opgepakt en tewerkgesteld in Japan. Een van hen was Yi Sam-pyeong (1579-1655) die het lukte om in 1616 porselein te maken met kaolien, gevonden in Arita. Hij wordt gezien als de ‘vader’ van het Japanse porselein.

De elite had tijd en geld om zich bezig te houden met poëzie, kalligrafie en spreken over kunst. De belangrijkste plek was de sarangbang (de studeerkamer) met daarin het bureau van de geleerde als centrale punt. Daar hoorden verfijnde objecten bij zoals een waterdruppelaar om de inkt te vermengen. Vrouwen hielden zich daar niet mee bezig. Die waren met schoonheid bezig, de eerder genoemde egale huid was belangrijk. Heel anders was dat bij het gewone volk, waar vrouwen ook hard moesten werken. Overigens stonden de pottenbakkers niet hoog in aanzien.

Eten is een sociale bezigheid in Korea. Het Koreaanse woord voor familie, sigku, is opgebouwd uit eten (sik) en mond (gu). Fermenteren was belangrijk in de cultuur en de keramiek was daar natuurlijk op aangepast. In de klei van de daartoe bestemde voorraadpotten zaten kleine stukjes zand of steentjes, die als de pot eenmaal gebakken was, ervoor zorgden dat er nog gassen en vocht door de wand heen konden. Die poreusheid was perfect voor het fermentatieproces van sojasaus en kimchi. Rijst was een luxe en lepels waren persoonlijke bezittingen die men tot het hiernamaals met zich meedroeg.

Ook de rituelen komen aan bod. Zo waren er speciale potten om de placenta en navelstreng van een pasgeboren prins of prinses te bewaren en de vogelplastieken die meegegeven werden in het graf. Vogels konden kwade geesten afweren en de zielen naar het hiernamaals brengen.

Er is ook (bescheiden) aandacht voor de hedendaagse keramiek met De Translated Vase van de befaamde Yee Sookyung. Ze verzamelde de scherven in de werkplaatsen van Koreaanse keramiekmeesters die in de traditionele stijl werken. Als het resultaat van hun werk niet perfect is smijten ze het kapot. Zij lijmt die scherven met goudlak. En het woord voor ‘goud’ in het Koreaans wordt op dezelfde manier uitgesproken als het woord voor ‘breuk. Verleden en heden worden zo bij elkaar gebracht. En dat is precies datgene wat het boek doet.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

De tentoonstelling Korea, poort naar een rijk verleden is tot en met 21 augustus 22 te zien is in het Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden.