Het katholieke schuldgevoel
[Recensie] Charles Ducal is een gelauwerd dichter. In de periode 2014-2016 was hij de eerste Belgische Dichter des Vaderlands. Alhoewel hij al eerder semi-biografische verhalen schreef is Kroniek van een verzonnen leven zijn eerste roman. Ducal schrijft in een zorgvuldig gekozen taal, hij vertelt in doeltreffende beelden en schetst een Vlaanderen dat net zo donker opdoemt als het land dat Hugo Claus wist neer te pennen.
Het verhaal begint met deze zin: “In het begin is er het kind.” Een beginzin die de vervreemding in de formulering heeft ingebed. Het kind, in een zin waarin het zich aan niets kan vastklampen. Een gevoel dat in de hele roman aanwezig blijft door het vertelperspectief dat een wig drijft tussen de beleving van het ik en de lezer. Charles Ducal problematiseert het herinneren, iets dat in dit verhaal op spanning komt als het kind op elfjarige leeftijd getuige is van een verkrachting en moord. Een traumatische gebeurtenis die het kind zichzelf lange tijd niet kan of wil herinneren. Het kind, Remi Dessein, rent weg, verstopt zich, durft het niemand te vertellen wat hij zag. Het zijn de jaren vijftig, het Vlaamse platteland dat doordesemd is van katholicisme:
“De vader slaat nooit zelf. Hij slaat met de hand van de moeder. Op een dag is er een badkamer in huis. Uit de kraan komt warm water. Het kind steekt er zijn ding onder, dat stijf wordt. Het is zo’n prettig gevoel dat het na een tijdje gaat bonken in zijn hoofd. Hij kan er niet aan weerstaan. Onmiddellijk na het bonken komt de spijt, het berouw. Dan weet hij dat dit de laatste keer was, hij belooft het aan God die overal is, ook in de badkamer, en alles ziet.”
Het trauma dat het jonge kind oploopt blijft in diverse tijdsperiodes in zijn leven naar boven komen. Soms doordat een man wordt gearresteerd voor het delict, en later doordat Remi als volwassen man verslaafd blijft aan pornobeelden. Tot zijn eigen afschuw. Het monster blijft bijna zijn hele leven lang onder het bed hurken.
Levensverhaal
De tijdgeest van de jaren vijftig-zestig wordt scherp geschetst. De sfeer van het Vlaamse platteland, Remi groeit op een boerderij op het platteland op en excelleert op school, haalt tien op tien. Als hij op internaat gaat merkt hij dat hij ook daar uitblinkt als de beste. Het levert hem vriendschappen op, en een status die meteen ook de keerzijde van faalangst in zich herbergt. De beste zijn blijkt belangrijk. Pas op de universiteit sijpelt de rebellie die de algemeen heersende tijdsgeest kenmerkt door tot de jongeman. Remi wordt lid van een Marxistische beweging, protesteert, gaat naar bijeenkomsten. En tegelijkertijd ontwikkelt hij dankzij een studievriend langzamerhand de poëzie die hij schrijft, maakt hij kennis met een intellectueler milieu dan het boerenleven waar hij van afstamt.
Het verhaal bestaat uit twee delen, getiteld het kind en de oude man. In dit tweede deel is Remi een man die reflecteert, het hier en nu dat vol weemoed is zoals dat past bij zo’n latere levensfase. Er staan sublieme passages in dit deel, bijvoorbeeld wanneer Remi zijn dementerende vader verpleegt en liefst wraak op de oude man zou willen nemen. Het is pas in dit tweede deel dat hij definitief af kan rekenen met het trauma dat zich zo pregnant in zijn jonge en bevattelijke geest heeft genesteld, net zoals hij tot het einde toe met zijn perfectionistisch ingestelde natuur blijft worstelen
Ducal gebruikt biografische elementen in het beschrijven van de levensloop van zijn personage. Remi zal bijvoorbeeld net als de auteur 37 jaar leraar zijn, als dichter ook de Lucy B en C.W. van der Hoogtprijs winnen en engagement in de poëzie essentieel vinden. Toch is de roman een kroniek, het personage sterft op de laatste pagina’s, de auteur laat Remi niet uit de fictie ontsnappen. Zelfs het geloof in God sterft ergens in deze tijdslijn, alleen het katholieke schietgebedje blijft over, als hoop in bange dagen. En een prachtig beklemmend verhaal.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
