De beperkingen van stemmen met je portemonnee
[Recensie] Het is inmiddels nauwelijks meer voorstelbaar dat je nog niet eens zo heel lang geleden nog gewoon in de trein mocht roken. Of dat – iets langer geleden – zwarten in Amerika achterin de bus moesten plaatsnemen. Zullen we over een paar jaar met net evenveel verbazing terugkijken op de tijd dat winkels het nog de normaalste zaak van de wereld vonden om on “oneerlijke” (want onder erbarmelijke omstandigheden geproduceerde) producten te verkopen? Filosoof en bestuurskundige Wouter Mensink hoopt van wel, al erkent hij in zijn prikkelende boek Kun je een betere wereld kopen? ook dat dat ‘misschien een utopische gedachte’ is.
Producenten en winkels verzetten zich vaak tegen de komst van “eerlijke” producten. Zo voelde Albert Heijn er aanvankelijk niets voor om Max Havelaar in het assortiment op te nemen. Dat gebeurde pas onder druk van consumenten, schrijft Mensink die in zijn boek een groot aantal filosofische benaderingen van eerlijke handel de revue laat passeren. Van de politiek hoeven we evenmin iets te verwachten. Die laat het bevorderen van eerlijke handel, geheel in lijn met de liberale tijdsgeest van de laatste decennia, bij voorkeur aan de markt over.
De verantwoordelijkheid voor een betere wereld ligt daarom hoofdzakelijk op het bordje van de consument. Die moet maar wijs zien te worden uit een woud aan keurmerken die hun beloftes niet altijd kunnen waarmaken. Zo zijn de omstandigheden waaronder theeplukkers op “fairtrade-plantages” werken, niet altijd beter dan op gewone plantages. Ook als een keurmerk voor bijvoorbeeld cacao wel goed werkt, kan het nog altijd gebeuren dat de chocoladereep die is gemaakt met slaafvrije cacaobonen oneerlijk gewonnen palmolie bevat. En dan zwijgen we nog over alle productcategorieën waarvoor helemaal geen “eerlijke”alternatieven voorhanden zijn. “Vaak ontbreekt het consumenten aan tijd en kennis om een gedegen afweging te maken”, constateert Mensink.
Hij heeft zijn hoop daarom gevestigd op collectieven: groepen burgers, vakbonden en/of ngo’s die de handen ineenslaan om de eerlijke handel te bevorderen. Bijvoorbeeld door gezamenlijk met collega’s of buurtgenoten bij een werkgever of winkelier te vragen om koffie waaraan ook de boer een fatsoenlijk loontje heeft overgehouden. “Het is een heel ander verhaal om samen op de ondernemingsraad, de eigenaar van de koffiebar of een lokale ambtenaar af te stappen dan helemaal alleen.”
Ook verschenen in Wordt Vervolgd
