"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Lastmens

Maandag, 17 mei, 2010

Geschreven door: Elke Geurts
Artikel door: Marleen Louter

Ik ben jouw moeder niet

Wieke haat haar dochtertje Freya. Ze verwijt haar het gebrekkige en eenzame leven dat ze leidt. Wanneer het kind, dat rouwrandjes om haar pupillen heeft, haar lievelingspop Lastmens noemt, verstopt de doodongelukkige, vereenzaamde moeder de pop in het gootsteenkastje en laat haar dochtertje er een avond lang tevergeefs om krijsen.

Het is een vervreemdend, haast verstikkend universum dat Elke Geurts creëert in het openingsverhaal van haar bundel Lastmens; Wiekes verlangen naar haar oude, vrije leven doet haar in de zandbak van het Vondelpark een vriendschap aanknopen met de onbetrouwbare au pair Dikeledi, aan wie ze zich voorstelt als de au pair van haar eigen dochter.

‘Mama?’ De kleine trok aan haar arm. ‘Mama?’

Wieke liet zich een tijdje door elkaar rammelen. Toen zei ze: ‘Ik wil jouw mama niet zijn.’ Ze was rechtop gaan zitten en keek haar dochtertje strak aan. ‘Ik ben jouw mama niet.’
Freya keek niet-begrijpend terug.

Boekenkrant

‘Ik ben jouw au-pair,’ zei Wieke plechtig. ‘Vanaf-nu-zit-hier-jouw-au-pair.’

Haar identiteit als moeder en au-pair lopen vanaf dat moment door elkaar, en als Dikeledi zich steeds verder aan haar opdringt, kan Wieke deze twee bijna zelf niet meer van elkaar onderscheiden. Maar Geurts houdt de regie van het verhaal strak in handen, en verweeft de werelden waarin Wieke zich bevindt subliem; in een droom stuurt Wieke Dikeledi met haar boodschappentassen vol rotzooi de straat op en bevrijdt ze haar dochtertje van de wurggreep waarin de negerin haar heeft ingesnoerd, maar in werkelijkheid blijft ze hunkeren naar het contact met haar nieuwe vriendin, die haar weer een identiteit lijkt te geven.

Het is een patroon dat in elk van de drie verhalen terugkeert: steeds verkeert de hoofdpersoon op het randje van de waanzin. In ‘Grote voorspoed’, het tweede verhaal, is het een echtgenoot die zijn eigen vrouw bespioneert, haar hormoonspiegel minutieus bijhoudt en haar uiteindelijk tijdens een aanval van bewusteloosheid zwanger maakt om haar te beletten een eigen leven te leiden. Grilligheid kenmerkt dan ook de drie verhalen in Lastmens, die met name wordt veroorzaakt door het onbetrouwbare vertelperspectief van personages die weliswaar in de war zijn, maar niettemin over een onverminderd sterke wil blijken te beschikken en over een vervormd rechtvaardigheidsgevoel – met alle gevolgen vandien.

Ook in het laatste verhaal, ‘Retour Carboon’ werkt Geurts dit gegeven indrukwekkend uit: ze voert hierin een vrouw op die wraak wil nemen op haar oom, die op zijn sterfbed ligt. Door middel van flashbacks wordt duidelijk hoe de haat van Angelique jegens oom Cedric is ontstaan – hij heeft haar oma, bij wie ze is opgegroeid, haar huis uit gejaagd – maar door het grillige perspectief, waar de verwarring doorheen schemert, roept het tegelijkertijd de vraag op hoe betrouwbaar zij zelf is. Door een bizarre wending in het verhaal wordt Angelique, als enige bezoeker van oom Cedric, gedwongen hem mee naar huis te nemen. Als haar moeder vervolgens opduikt en ze samen in de ambulance de lijdende man naar huis rijden, leidt dat tot een vervreemdende apotheose, waarin oom Cedric sterft waar ze bij staan en het werkelijke conflict ineens glashelder aan het licht komt:

‘Ik sta nog steeds op dezelfde plek als vroeger en ik ben nog altijd dezelfde persoon. Carboon ligt aan mijn voeten. Ik kan er zo overheen stappen. Ik zou maar een stapje hoeven zetten, en ik ben weg. Naast mij staat mama.

‘Mama?’ vraag ik.

‘Ja, kindje?’

‘Waarom heb jij eigenlijk nooit meer gevraagd of ik doordeweeks naar huis wilde komen?’

Het is ijzersterk hoe Geurts in het eerste en derde verhaal een schijnwereld oproept die parallel aan de reële werkelijkheid lijkt te bestaan, door concrete verhaalelementen te vervlechten met droombeelden en waanideeën – die nooit de overhand krijgen, maar sluimerend aanwezig zijn. Het tweede verhaal steekt er bleek bij af door de wat fletse karaktertekening, die doet vermoeden dat Geurts moeite heeft met het mannelijke perspectief; in de andere twee verhalen vormen vrouwen het middelpunt. Maar het doet niets af aan het feit dat Geurts in Lastmensaantoont over de stijl en literaire stuurmanskunst te beschikken om in haar korte verhalen een haast surreële wereld haarscherp op te roepen en door de veelheid aan beelden en wendingen de mogelijkheden van het korte verhaal ten volle te benutten.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Lastmens

Op weg naar zee

Lastmens en andere verhalen

Lastmens

Auteur:
Elke Geurts
Categorie(ën):
Literatuur

De weg naar zee