Grondige ethische kaders, maar meer geneeskunde dan gezondheidszorg
Dit jaar kwam het Leerboek Ethiek in de Gezondheidszorg uit van auteurs Ten Have, Ter Meulen, De Vries en Ter Meulen. Deze uitgave bouwt voort op het boek Medische ethiek uit 1998. De auteurs hebben afgezien van een vierde revisie hiervan en kozen voor een nieuwe titel en een nieuwe formule, die past bij hoe mensen in de huidige tijd informatie tot zich nemen.
[Recensie] Het doel is het verschaffen van een ethisch kader en context die kunnen helpen bij het interpreteren van medische informatie. Het boek biedt daarvoor niet alleen tekst, maar ook een online omgeving met voorbeelden, casus video’s en oefeningen.
Wie de inhoudsopgave onder ogen krijgt ziet meteen dat de ethische kaders ruimschoots aandacht krijgen. De eerste vier hoofdstukken gaan achtereenvolgens over ethiek, medische ethiek, verantwoord medisch handelen en de verlichtingstraditie (respect voor autonomie). In deze hoofdstukken worden kenmerken en indelingen van de discipline uiteengezet en beoordelingskaders beschreven. Daarna volgen nog negen hoofdstukken, die elk een meer toegepast onderwerp belichten. voorbeelden zijn keuzen in de zorg, wetenschappelijk onderzoek, zorg en preventie.
Het boek biedt een rijk en mooi overzicht van belangrijke thema’s in de medische ethiek. Het is zeer geschikt voor onderwijs aan geneeskundestudenten, omdat onderdelen van het boek op zichzelf te lezen zijn en ze voldoende diepgang hebben om in een academische opleiding te worden gebruikt. Maar het boek maakt zijn beloften uit de inleiding naar mijn idee niet allemaal waar. Ten eerste is de aandacht voor de gezondheidszorg in brede zin in het boek beperkt. De auteurs hebben denk ik de medicus of medisch student als lezer voor ogen gehad. Hier en daar worden − naast artsen − zorgverleners aangesproken, maar dit overtuigt niet. In het hoofdstuk met de titel Zorg wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan uiteenlopende grote thema’s. Dit bestrijkt de geriatrische patiënt, dwangbehandeling, protocollering en het onderscheid tussen zorg en behandeling. De lezer blijft achter met de vraag waar het in dit hoofdstuk nu echt over zorg gaat. De op zichzelf lezenswaardige paragraaf die de zorgethiek behandelt kan dit niet goedmaken. Vanwege dit dominante medische gezichtspunt is het onduidelijk waarom de titel Medische ethiek niet gehandhaafd is. Daar was niets mis mee geweest.
Ten tweede de online omgeving. Die bevat inderdaad casus en video’s maar ook heel veel tekst. De online inhoud is gekoppeld aan de hoofdstukken en voor zover ik kan zien ook alleen per hoofdstuk te benaderen. Dat geeft niet echt het gevoel van een moderne online omgeving, maar blijft steken in de mogelijkheid om door te klikken naar extra informatie.
Tenslotte de onderwerpskeuze. Het boek is volgens de inleiding geactualiseerd, maar een aantal echt actuele onderwerpen ontbreekt. Het meest opvallend in dit verband is het hoofdstuk Technologische interventie, waarin (minstens) een paragraaf over Artificial Intelligence (AI) node gemist wordt. De termen AI en kunstmatige intelligentie en e-health komen in het register niet voor. Door hier aandacht aan te besteden
had dit nieuwe leerboek een belangrijk hiaat in het leerboeken-aanbod kunnen vullen en echt kunnen inspelen op actuele ethische vraagstukken op het gebied van technologie in de gezondheidszorg.
—
Eerder verschenen in Tijdschrift voor gezondheidszorg en ethiek
Dr. Ghislaine van Thiel is Universitair Hoofddocent en Onderzoeker aan het Julius Center, Research Program Methodology, UMC Utrecht
