Nieuwe politieke roman van Juli Zeh overtuigt niet
[Recensie] In Lege harten, de nieuwe roman van Juli Zeh komt het paardenmeisje terug uit haar vorige roman, Ons soort mensen. Weliswaar heet ze in Lege harten Britta en niet Linda, woont ze in een andere plaats, heeft ze een andere professie, is ze tien jaar ouder en heeft ze een kind, maar verder lijken ze in alles op elkaar. Britta en Linda zijn jong, ambitieus, opportunistisch, volwassen geworden tijdens de laatste economische crisis en vast besloten om hun eigen doelen te halen en die zijn: rijkdom en persoonlijk welzijn ten koste van alles. Linda annex Britta is de personificatie van het neoliberalisme. Je kunt de generatie van de babyboomers en lost generation, zeg maar de hippies en de punks, nog verwijten dat ze hun idealen voor het grote geld hebben verkwanseld, de nieuwste generaties, de millenials daarentegen, zijn opgegroeid in het tijdperk van het neoliberalisme en weten niet beter. Althans dat is wat Juli Zeh ons wil doen geloven. Alles is te koop, alles mag en alles kan: lege harten zonder moraal.
“Britta wil een rustig bestaan voor zichzelf en haar gezin, ze wil haar werk doen, verantwoordelijkheid dragen, maar alleen voor dingen die ze kan aanraken. Waarom zou ze zich ook voor de rest verantwoordelijk voelen? Vandaag de dag weet immers niemand nog waar hij voor of tegen moet zijn. Natuurlijk breken de Bezorgde Burgers [regerende rechts populistische partij/rd] de ene democratische verworvenheid na de andere af. Maar toch gaat het de mensen goed, misschien zelfs wel beter dan vroeger.”
In Ons soort mensen gaat Linda praktisch over lijken om het doel van een manage op het platteland te realiseren. In Lege harten verdient Britta geld met een systeem waarbij haar bedrijf De Brug, dat ze runt met de homoseksuele Babak, mensen die zelfmoord willen plegen koppelen aan terroristische organisaties. Waarom jonge mensen ronselen voor de heilige strijd die wel zin hebben in het leven, terwijl er tientallen elk jaar zichzelf van kant maken? Een en een is drie. De Brug speurt via een ingenieus algoritme potentiële zelfmoordenaars op die op internetfora vertellen over hun depressies en de wil om het eigen einde te bepalen. Britta legt contact met ze en als iemand echt belangstelling heeft moet hij of zij een langdurig programma door om te kijken of de zelfmoordenaar in spe het allemaal echt wil en ook tegen de stress kan die met een zelfmoordaanslag gepaard gaat. De zelfmoordenaar mag zelf het goede doel kiezen waarvoor hij of zij zich wil opblazen en de Brug ontvang van de terroristengroepering een mooie som geld. In het neoliberalisme is alles te koop, dus waarom zou je een dergelijke dienst niet kunnen aanbieden. Een heerlijke vondst van Zeh.
In het eerst deel van het boek vertelt Zeh in detail hoe de Brug werkt en en passant geeft ze een heldere kritiek op het neoliberalisme en verklaart ze de opkomst van het populisme. Links heeft haar idealen verloochend door de afgelopen dertig jaar neoliberale regeringen te steunen. Deze privatiseerden belangrijke overheidsdiensten zoals het openbaar vervoer, de energievoorziening en de zorg. Steeds meer wordt alles georganiseerd door de wetten van de economie, terwijl de wetten van de politiek, lees het nadenken over een rechtvaardige samenleving, steeds meer naar de achtergrond is verdrongen. Daarbij heeft links geen antwoord weten te vinden op de lastigheden van de multiculturele samenleving. De arbeidersklasse voelt zich in de steek gelaten en voor rechts-populisten. En net als in de rest van de wereld maakt in de roman van Zeh populistisch rechts ook in Duitsland inmiddels de dienst uit.
Omdat een roman een plot moet hebben gaat het natuurlijk niet helemaal goed met het bedrijfje van Britta. Er blijken kapers op de kust te zijn waarvan het lang niet duidelijk is of het concurrenten of boze klanten zijn. Ook lijkt het even dat ze eindelijk de geheime dienst achter zich aan hebben. Britta en Babak worden achtervolgt, er wordt ingebroken, ze krijgen vreemde berichten en worden bedreigd. Ze duiken onder en besluiten terug te vechten. Van een roman verandert Lege harten halverwege het boek dan in een thriller, waarbij het zoals het in een thriller hoort lang onduidelijk blijft wie wie is en wie de tegenstrevers van Britta en Babak zijn. De overgang doet Lege harten niet goed. Je hebt je ingesteld op een roman, met een interessante karakterontwikkelingen, maar die blijven uit. Britta tovert zichzelf in korte tijd om moet van een welgestelde, beetje ingedutte dertiger, ze moet opeens rennen voor haar leven, tot een geoefende geheimagente of iets wat daar op lijkt. Omdat dat tegen het ongeloofwaardige aanzit, het wordt namelijk allemaal heel filmisch en thrillerachtig beschreven, verliest het boek aan kracht.
Aan het slot, als het echt allemaal uit de hand aan het lopen is, realiseert Britta zich dat ze zich met haar business ver over de rand van wat deugdelijk is heeft begeven. Ze besluiten het goede te doen. In tijden van crisis ontwikkelen mensen moraal… is dat wat Juli Zeh ons wil meegeven? Ik zou willen dat Zeh gelijk heeft, maar juist in tijden van crisis blijkt moraal vaak maar een dun laagje vernis te zijn.
Lege harten begint als een intrigerende roman met interessante visies, maar eindigt helaas als een moraliserende thriller die dan ook weer net niet spannend genoeg is. Als Zeh een pamflet tegen het neoliberalisme had willen schrijven, had ze beter een andere aanpak kunnen kiezen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
