"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Lente met witte vlaggen

Woensdag, 19 januari, 2022

Geschreven door: Alexander Kluge
Artikel door: Evert van der Veen

Laatste oorlogsdagen in Duitsland

[Recensie] 8 april 1945 lijkt in het Duitse Halberstadt een gewone dag voor zover daar sprake van kan zijn in de Tweede Wereldoorlog die ten einde loopt. De bedrijfsleidster van de bioscoop zet de film klaar voor vertoning aan een compagnie Duitse soldaten. Een bruidspaar gaat met familie feest vieren, de redactie van de plaatselijke krant is aan het werk, mensen hebben zo hun bezigheden en persoonlijke zorgen.

Dan is er luchtalarm en direct daarna breekt het bombardement los en probeert iedereen te overleven waaronder een moeder met kinderen. De sfeer is beklemmend, je voelt de allesvernietigende impact van nietsontziende bommen en mensen die niet weten waar ze het moeten zoeken.

De beschrijving is niet vergelijkbaar met Vuur en duisternis, over het ontzaglijke bombardement van Dresden, maar is een verkleinde impressie daarvan. Halberstadt is een klein stadje met minder dan 100.000 inwoners en staat daarom laag op de ranglijst van de geallieerden. De inwoners verwachten dan ook geen bombardement en waarschijnlijk al helemaal niet gedurende de laatste stuiptrekkingen van de oorlog. Militair interessante doelen zijn er wel maar die zijn duidelijk van de stad gescheiden zodat er geen enkele aanleiding is om de stad te bombarderen.

De beschrijving van dit bombardement, waarna de fraaie historische binnenstad voorgoed is weggevaagd, is intrigerend, vooral omdat in kleine fragmenten de impact van het bombardement voor allerlei categorieën mensen wordt beschreven.

Boekenkrant

Achter dergelijke bombardementen zit een bepaalde tactiek om zoveel mogelijk chaos, brand en vernietiging te bereiken, zo maakt Alexander Kluge in deze roman Lente met witte vlaggen duidelijk. Het is nogal shockerend om dit te lezen evenals de achterliggende gedachte dat deze bombardementen eigenlijk alleen maar dienden om het moreel van de Duitse bevolking te breken. Ethische aspecten werden gebagatellisseerd want vergelding na Duitse bombardementen vond men gerechtvaardigd.

In allerlei korte fragmenten zien we mensen tijdens en na het bombardement waaronder het Rode Kruis en brandweerkorpsen. Merkwaardig is de vrouw die zich inspant om 100 kilo worstvel in veiligheid brengt en daar haar leven voor riskeert. Het komt nu bizar over maar het was toen een kostbaar ruilmiddel voor voedsel.

Ook opvallend is de Amerikaanse onderzoeker die eind mei naar Duitsland wordt gestuurd om psychologisch onderzoek te doen in gebombardeerde steden.

Dit eerste deel vind ik het sterkste onderdeel van dit boek. Het tweede deel bestaat uit een bundeling van korte impressies over allerlei mensen in april 1945. Deze korte schetsen gaan over burgers, ambtenaren, militairen, Hitlerjugend. Misschien wel het meest bijzondere verhaal gaat over soldaten die de opdracht krijgen om benzineblikken naar de bunker van Hitler in Berlijn te brengen. Zij hebben een vermoeden waartoe die dienen en dat geeft een mysterieus tintje aan de beschrijving.

In het algemeen spreekt er uit al deze verhalen die los van elkaar staan, waardoor de lezer een innerlijke samenhang mist, een sfeer van gelatenheid en tragiek. De glorie van de oorlog is al lang voorbij, de bittere ondergang kondigt zich aan en de naderende overgave zal een nieuwe tijd vol onzekerheid en angst voor de Russische troepen met zich meebrengen.

Hoofdstuk 4 ‘In een stadje’ tekent een scherp beeld van een Duitse plaats die is getekend door verwoesting en waar mensen proberen te overleven. De sfeer is deprimerend, het leven is troosteloos, mensen zijn wanhopig en lijden onder alles wat ze hebben verloren.

Alexander Kluge werd in 1932 geboren in Halberstadt. Hij schreef 34 boeken en maakte 36 films en was ook tv producent. Hij kreeg in 2003 de hoogste Duitse literaire prijs. Een Lente met witte vlaggen is intrigerend en ook wel een beklemmend boek!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles