Hervonden liefde
We moeten weer Franse literatuur lezen!
[Column] In de jaren tachtig studeerde ik filosofie, waaronder een jaartje in Parijs. Alles wat Frans was vond ik prachtig. Ik liep college bij Derrida en woonde lezingen bij van Lyotard en Deleuze. Ik verslond Franse literatuur, alle grote namen uit die tijd, of eigenlijk van net daarvoor: Camus, Sartre, De Beauvoir, Marguerite Duras, Yourcenar. Ik maakte uitstapjes naar de negentiende eeuw en las de grote Flaubert en Zola, en de iets latere Proust. De nihilistische Céline werd echt een grote held en natuurlijk las ik de schokkende boeken van Marquis de Sade en de bizarre romans van Georges Bataille, de filosoof waar ik uiteindelijk op afstudeerde. Ik onderzocht de experimentele Georges Perec en Raymond Queneau. Ik vond het allemaal prachtig. Frankrijk zag ik als het middelpunt van het intellectuele denken en ik wilde er maar al te graag onderdeel van zijn. In Parijs zag ik ook hoe er in Frankrijk over filosofie werd geschreven en gedebatteerd, in kranten en tijdschriften, midden in de samenleving. Daar ontstond feitelijk al het idee voor Filosofie Magazine. Terug in Nederland werd ik na mijn afstuderen een journalist die over filosofie schreef, vaak over Franse filosofie, de Franse literatuur was dan nooit ver weg. Na Filosofie Magazine werd het een hoofdredacteurschap van het natuurwetenschappelijke maandblad Natuur&Techniek, heel iets anders en gaandeweg en een hoop stappen later verder verloor ik het contact met het Franse denken. Ik las nog af en toe een Franse roman, meestal een klassieker, maar hedendaagse schrijvers en filosofen volgde ik niet meer. Het had denk ik vooral te maken met de afname van Frankrijk als mondiale speler. Na Mitterand ging het met de Franse international politiek bergafwaarts, de Fransen maakten geen verschil, ze wilden maar niet echt het mes zetten in de veel te hoge overheidsuitgaven en bleven economisch steeds meer achter. Bij elke presidentsverkiezing was het de afgelopen jaren alleen maar spannend om te kijken hoe hoog het Front National nu weer eindigde. Ik las minder, de kinderen kwamen en als ik romans las waren ze Nederlands, en zo nu en dan Rus. Toen ik met deze boekensite begon nam ik me voor om meer Duitse en Amerikaanse romans te gaan lezen, onontgonnen domeinen. Aan Frankrijk dacht ik niet meer.
Alleen de onvermijdelijk Houellebecq heb ik de afgelopen jaren gevolgd, alsof hij de stem vertegenwoordigde van het wegkwijnende het steeds minder belangrijke wordende Frankrijk. Zijn roman Onderworpen vond ik een angstaanjagend toekomst beeld, maar wat flauw in zijn vorm.
Twee jaar geleden startte we ook De Leesclub van Alles Live. Een van de eerste avonden ging over De boom in het land van de Toraja van Philippe Claudel, een schrijver met een enorme staat van dienst. Ik had nog nooit iets van hem gelezen. Ik haalde als voorbereiding op de avond, toen met Manik Sarkar, zijn vertaler, de schade in en las nog enkele andere romans van Claudel. Ik vond zijn boeken onfrans, ze hebben een heldere verhaallijn, zijn niet absurdistisch, niet experimenteel. Het is een andere stem dan ik gewend was uit Frankrijk, maar wel een stem die me zeer aansprak. De boeken van Claudel zijn zacht van toon, hij verkent en beschrijft de menselijkheid, maar dan de zachte en positieve kanten. Na die avond was het weer klaar met Franse literatuur en wilde ik de Nederlandse literatuur even ‘bijwerken’.
Afgelopen maandag was Margot Dijkgraaf de gast bij De Leesclub van Alles Live in Utrecht. Dijkgraaf schrijft sinds jaar en dag in de NRC over Franse literatuur en is betrokken bij tal van culturele en literaire activiteiten in Nederland en Frankrijk. Waar ik destijds stopte is zij doorgegaan, Frankrijk heeft ze nooit losgelaten en vice versa. Ze kent er elke dorpje en elke stad, en vooral elke schrijver en elke denker.
Recent schreef ze het heerlijke boek, Lezen in Frankrijk, wat ik in een ruk heb uitgelezen, en niet alleen omdat ik boek voor de leesclub avond uit wilde hebben, maar vooral omdat een heel leuk en aanstekelijk boek is. Lezen in Frankijk laat zien dat het toch echt de moeite waard is wat er nu op literair gebied in Frankrijk gebeurt, niet alleen in Parijs, maar ook in de rest van het land. Franse schrijvers vertellen weer verhalen, over mensen met echt vragen en problemen, vaak historische romans, maar vaak juist opvallend actueel. Frans literatuur lezen, laat Dijkgraaf zien, betekent Frankrijk doorgronden. Het gaat weer ergens over. In haar overzichtsboek beschrijft ze het werk en leven van twintig nog levende Franse schrijvers in alle leeftijden aan de hand van een markante plaats die in het leven en werk van de schrijvers een opmerkelijke betekenis heeft. En dat levert prachtige beschrijvingen en inzichten op. Je wilt meteen in de Thalys stappen, naar Frankrijk rijden en er bekijken en lezen wat Dijkgraaf heeft gezien en gelezen. Lees hier een voorproefje en je begrijpt wat ik bedoel. Het boek start met een hoofdstuk over Claudel, die ken ik (als gezegd), maar de andere negentien geportretteerde Franse schrijvers ken ik praktisch niet. Een aantal van hen heb ik de afgelopen twee jaar wel zien langskomen als we recensies plaatsten, maar gelezen, nee.
Niet alleen in de literatuur gaat het weer ergens over. Marcron schudt Frankrijk stevig wakker en hij heeft de weg naar Europa weer wagenwijd opengezet. Met de Brexit en Trump aan de overkant van de Noordzee en Atlantische oceaan heeft hij ook geen keuze. En dat moeten we ondersteunen. Wil de EU overleven dan is het nodig dat we hier op het vaste land weer in Europa gaan geloven en dan moeten we Frankrijk weer als bondgenoot zien. En dus kan het zeker geen kwaad als we ons weer verdiepen in de Franse ziel en haar literatuur. Margot Dijkgraaf heeft mij in een weekeinde wakker geschut. Deze zomer gaan in ieder geval een aantal boeken die in haar boek een prominente rol spelen mee op vakantie. Eindelijk iets van Modiano lezen en van Le Clézio, maar echt interessant lijken me vooral de dames Marie Darrieussecq, Marie NDiaye en Virginie Despentes en de heren met een buitenlandse achtergrond zoals Fouad Laroui en Alain Mabanckou.
Ik wil Margot Dijkgraaf hartelijk danken voor haar komst naar Utrecht waar ze vertelde over haar boek. Het wordt een mooie zomer.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
