Zachte, aarzelende en zoekende stemmen binnen het geloof
Recensie van Rick Benjamins, Jan Offringa, Wouter Slob (red.): Liberaal christendom. Ervaren, doen, denken.
De schrijvers
De verschillende schrijvers van dit boek (elf in totaal) beschouwen zichzelf als liberale theologen – waarmee ze ongeveer hetzelfde bedoelen als vrijzinnig, modern of in ieder geval onorthodox. Ze vormen een verbintenis van theologen uit de Vereniging voor Vrijzinnige Protestanten en Op Goed Gerucht, en presenteren hier onder de naam ‘Relivant’ een soort manifest van liberale theologie. De meeste auteurs zijn predikant in de Protestantse Kerk.
Het boek
In dit boek geven de auteurs stem aan wat zij beschouwen als een wat ondergesneeuwd theologisch geluid: dat van de liberale theologie. De manier waarop geloven vandaag de dag nog altijd veel geframed wordt is immers dat je ofwel fundamentalistisch orthodox gelovige bent, ofwel geharnast atheïst. En daar hoort dan nog bij dat je in het eerste geval ‘dom’ bent en in het tweede geval ‘nadenkend’. De zachtere, aarzelende en zoekende stemmen binnen het geloof zijn blijkbaar niet interessant genoeg. Of ze hebben teveel tijd nodig om na te denken.
Achterin het boek presenteren de auteurs het ‘Vertrekpunt voor Relivant’, wat je een theologisch manifest kunt noemen – hoewel ik dat van de schrijvers niet mag zeggen. De rest van het boek bestaat uit artikelen die dit vertrekpunt verdiepen, toelichten en er een soort theologische gespreksruimte omheen creëren. Ze gaan over allerhande klassieke thema’s die een rol spelen in de christelijke traditie, van waarheid tot vrijheid en van Jezus tot seks Ze zijn geschreven door gelovigen die nadrukkelijk modern, denkend en open willen geloven. Het is een heel reflexief boek: alle auteurs gaan met God op weg, maar vragen zich ook voortdurend af wat dat dan precies betekent. En of dat eigenlijk wel kan. ‘Hyperreflexief christendom’, was wellicht een nog correctere titel geweest.
Kapen van denkruimte
Ik zal niet verhullen dat ik dit een lekker boek vind. Eén van de redenen dat het een goed boek is, is dat het behalve veel instemming ook kritische vragen bij me oproept. Op vrijwel iedere bladzijde. Eén van de kritische vragen die ik het hele boek door heb is de volgende: Waarom moeten we dit zo nodig liberaal christendom noemen? Het boek is tot de nok toe gevuld met zinnige vragen en overwegingen over het geloof. Zo stellen de schrijvers voortdurend dat God niet alleen transcendent ‘tegenover’ de wereld staat, maar er ook immanent in aanwezig is. Welke rare karikatuur van orthodoxie zou beweren dat dit niet het geval is? “De Bijbel heeft geen gefixeerde betekenis die voor alle eeuwen vastligt”. Ik kan me moeilijk een nadenkende gelovige voorstellen die iets anders zou beweren. Ik opper niet voor niets de alternatieve titel ‘hyperreflexief christendom’ – dat dekt precies de lading, zonder de gezonde denkruimte van dit boek te kapen voor gelovigen die zichzelf zo nodig ‘liberaal’ willen noemen. “Hé, ik bid, maar wat doe ik hiermee eigenlijk voor raars?” vraag Klaas Douwes zich af. “Ik geloof in waarheid, maar wat bedoel ik daarmee als ik de kritische vragen van moderniteit en postmoderniteit volledig op me in laat werken?” vraagt Wouter Slob. En zo stelt iedere schrijver zinnige vraag na zinnige vraag. Maar moet je ‘liberaal’ zijn om denkplezier te hebben? Ik mag hopen van niet.
Interessante passage
“Het verdient aandacht opnieuw stil te staan bij de oorspronkelijke agenda van de moderne theologie: haar streven naar oprecht geloof en religieuze integriteit. Haar motieven zijn te herleiden tot een gevoelsmatig verlangen naar zuiverheid in het geloof. Juist dit verlangen heeft te maken met de ervaring van gelovigen in het geleefde, alledaagse leven.”
Reden om dit boek niet te lezen
Als je meer het type gelovige bent dat zegt: “ik geloof gewoon in God en daarmee basta”, dan is dit het verkeerde boek om op je nachtkastje te leggen (of zou het wellicht juist dan goed zijn?).
Reden om dit boek wel te lezen
Voor de reflexieve christen is dit smakelijke kost. Het boek neemt de context waarin geloven in het Westen plaatsvindt (moderniteit, postmoderniteit) volkomen serieus zonder er domweg in op te gaan. Ook dat vind ik opvallend: vrijwel nergens worden de klassieke christelijke symbolen simpelweg bij het vuilnis gezet, maar steeds wordt ‘aangeklopt’ bij de traditie, op zoek naar nieuwe betekenis. Ik voelde me bij het lezen van dit boek weer als een kritische student die smult van een aantal excellente theologiecolleges. Colleges die hun eigen tegenspraak oproepen en organiseren – zoals de Bijbel dat zelf ook doet.
—
Eerder verschenen in Trouw
