"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Lichtjaren

Vrijdag, 18 december, 2020

Geschreven door: James Salter
Artikel door: Jan Koster

Gewoon verhaal, bijzondere stijl

[Recensie] Lichtjaren van James Salter (1925 – 2015) is in 1975 verschenen en in 1979 voor het eerst in vertaling verschenen. Uit het niets verscheen in 2013 weer eens een roman van zijn hand, Alles wat is, 34 jaar na dat wat zijn laatste roman leek te zijn. Misschien aangestoken door het onverwachte succes daarvan, misschien meeliftend op de hernieuwde aandacht voor vergeten boeken, maar hoe dan ook verscheen in 2014 een tweede vertaling van dit boek.

Aan het verhaal kan het niet liggen. Dat is niet heel bijzonder, vrij gewoontjes eigenlijk. Het gaat om een echtpaar, Viri en Nedra, aan het eind van de jaren vijftig. Beide zijn rond de dertig, ze hebben twee dochters en een leven dat van buitenaf gezien jaloersmakend is. Mannen willen met Viri ruilen, vrouwen met Nedra. Want ze lijken succesvol, een harmonieus huwelijk, kinderen, huisdieren, perfect georganiseerde diners, de schone schijn van een dan al geslaagd leven. Is het ook zo?:

“Hun leven is mysterieus, het is als een bos; van veraf lijkt het een eenheid, kan het begrepen, beschreven worden, maar van dichterbij begint het los te laten, breekt het uiteen in licht en schaduw, van een dichtheid die verblindt. Daarbinnen is er geen vorm, alleen wonderbaarlijke details die alles doordringen: exotische geluiden, neerstromend licht, gebladerte, omgevallen bomen, diertjes die vluchten als er een takje breekt, insecten, stilte, bloemen.”

Het ogenschijnlijke geluk is verstikkend. Beide echtelieden hebben een buitenechtelijke  verhouding en zij doen net of zij het van elkaar niet weten. Deze zinsnede verwoordt het perfect:

Boekenkrant

“Er zijn eigenlijk twee soorten leven. Er is het soort waarvan mensen denken dat je het leidt, en er is het andere. Het is dit andere waar gedonder van komt, dit andere dat we graag willen zien.”

En gedonder komt ervan, het kan niet uitblijven. Ze doen nog een laatste poging om hun huwelijk te redden met een reis naar Europa, maar het blijkt de laatste stuiptrekking.

De titel Lichtjaren lijkt een dubbele betekenis te hebben. Het leven is zo voorbij, als je twee keer met je ogen knippert is het gebeurd. Gezien de vele verwijzingen naar jaargetijden ligt het meer voor de hand dat het met het licht van de zomer te maken heeft. Na die zomer verdwijnt het licht langzaam en in hun leven zijn er ineens nare voorvallen. Hun huwelijks strandt en een poging om het geluk bij een ander te hervinden is slechts een illusie, vrienden worden ziek en overlijden, een ander heeft een ongeluk. En dan moet het nog winter worden, een winter die uiteindelijk ook voor Viri aanbreekt:

“Ja, dacht hij, ik ben gereed, ik ben altijd gereed geweest, ik ben eindelijk gereed.”

Lichtjaren is een boek dat niet zozeer tot de verbeelding spreekt door het verhaal. Dat doet het wel door de stijl. De zinnen zijn vloeiend, de overdenkingen en bespiegelingen zijn memorabel, je blijft aantekeningen maken. Het is ook de manier waarop Salter over zijn hoofdpersonen schrijft. Hij neemt ze serieus, velt geen oordeel over hun verlangens en hun gedrag. Wat hij wel doet is ze prachtig beschrijven, zoals Nedra:

“Ze is voorzichtig, moeilijk te benaderen. Haar leven is verborgen. Het is door de rook van veel diners dat je haar ziet: landelijke etentjes, diners in de Russian Tea Room, in Café Chauveron met de cliënten van Viri, in het St. Regis, de Minotaur.”

“Ze is geïnteresseerd in bepaalde mensen. Ze bewondert sommige levens. Ze is subtiel, indringend en soms malicieus, sterk geneigd om lief te hebben en niet al te kies in de manieren om iets te bereiken. Dit staat allemaal te lezen in haar droomboek. Natuurlijk gelooft ze er niet in, maar ze amuseert zich ermee en sommige stukken van het boek kloppen heel goed.”

Het is niet om het verhaal, het zijn die andere redenen waarom Lichtjaren een memorabel boek is dat terecht in een sterke vertaling door Peter Verstegen opnieuw is uitgebracht.

Eerder verschenen op jkleest.nl

Boeken van deze Auteur:

Alles wat is